Ένας Ιάπωνας δίχως σχιστά μάτια

Θανάσης Ν. Παπαθανασίου,

Ένας Ιάπωνας δίχως σχιστά μάτια. Νικόλαος Κασάτκιν, ο ευαγγελιστής των Ιαπώνων,

εκδ. Αρμός, Αθήνα 2018, σελ. 110.

Η παρούσα βιβλιοπαρουσίαση δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Χριστιανική" (Πέμπτη, 13 Δεκεμβρίου 2018, Φύλλο 1023 (1335), σελ. 11)

Στο νέο του βιβλίο ο Θανάσης Παπαθανασίου παρουσιάζει στο αναγνωστικό κοινό το έργο του ευαγγελιστή των Ιαπώνων, αγίου Νικολάου Κασάτκιν. Ο συγγραφέας ερευνά βασικά στιγμιότυπα της ιεραποστολικής δράσης του και αναδεικνύει τον τρόπο εργασίας, τα διλήμματα και τις προκλήσεις που αντιμετώπισε κατά τη σύσταση της ιαπωνικής εκκλησίας. Με αφορμή αυτά τα στιγμιότυπα, διεισδύει βαθειά στα γεγονότα και πετυχαίνει μια ρωμαλέα θεολογική αναμέτρηση με το χώρο και τον χρόνο της Χριστιανικής μαρτυρίας.

Το βιβλίο διακρίνεται σε δύο μέρη. Το πρώτο περιλαμβάνει δύο μελετήματα του Θανάση Παπαθανασίου. Οι τίτλοι σε αυτά αποτελούν λογοπαίγνιο με το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των Ιαπώνων, τα «σχιστά μάτια». Έτσι ο συγγραφέας παραπέμπει έξυπνα στη διαφορετικότητα των πολιτισμών και υπενθυμίζει τη δυνατότητα του ανθρώπου να είναι κοινωνός του διαφορετικού. Συγχρόνως, αναφέρεται στο χρέος για εγρήγορση και βαθειά κατανόηση του εκάστοτε παρόντος. Το δεύτερο μέρος έχει τον τίτλο «Μαρτυρίες» και περιλαμβάνει αποσπάσματα από το προσωπικό ημερολόγιο του Νικολάου. Η επιλογή των κειμένων δημιουργεί εννοιολογικές συνδέσεις αντίστοιχες με την έρευνα και τους προβληματισμούς του πρώτου μέρους.

Κεντρικός άξονας του βιβλίου αποτελεί η σάρκωση του Ευαγγελίου στις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε τόπου και πολιτισμού. Ο συγγραφέας αναπτύσσει τα κριτήρια του ιεραποστολικού έργου, μελετώντας τη διακονία του αγίου Νικολάου. Οι επιλογές του αγίου έχουν μια ιδιαίτερη δυναμική λόγω των ιστορικών συγκυριών. Στην προσπάθειά του να κωδικοποιήσει ανόθευτα το Ευαγγέλιο, αναμετρήθηκε με ιδεολογικά και πολιτικά ρεύματα της εποχής. Το θέμα που τίθεται είναι «σε ποιον βαθμό η διαδικασία της σάρκωσης υποτάσσεται στη προσλαμβανόμενη σάρκα, και, αντιθέτως, σε ποιον βαθμό το Ευαγγέλιο ρηγματώνει τον παλαιό κόσμο» (σ. 70).

            Η έναρξη του ρωσο-ιαπωνικού πολέμου βρήκε τον Νικόλαο ανάμεσα στους δύο αντιπάλους. Το δίλημμα που προέκυψε ήταν ποια θα έπρεπε να είναι η στάση του ως Ρώσου, αλλά και ως επισκόπου των Ιαπώνων (σ. 24). Οι επιλογές του δίδουν αφορμή στον συγγραφέα να αναλύσει δύο βασικές θεολογικές αντιλήψεις για τη συμμετοχή στον πόλεμο. Η στάση του Νικολάου χαρακτηρίζονταν από την έμπρακτη χριστιανική αγάπη προς όλους, Ορθοδόξους κάθε εθνικότητας, ετερόδοξους και ετερόθρησκους. Αν και αναγνώριζε τη χριστιανική διαίρεση, ωστόσο αποκήρυττε στην πράξη τον απομονωτισμό (σ. 41-43). Για να γνωρίσει τον τόπο διακονίας του, μελέτησε τις τοπικές θρησκευτικές παραδόσεις και άσκησε αντικειμενική κριτική. Ξέχωρα από κάθε συγκρητισμό, εντόπισε στοιχεία του σπερματικού λόγου σε ηθικές αξίες του Βουδισμού, τις οποίες κατενόησε ως προετοιμασία για την εν Χριστώ ζωή (σ. 44-46). Ο πυρήνας της ιεραποστολικής μεθοδολογίας θεμελιώθηκε στην ταπεινή παρουσία του και στην πρωτοποριακή για τότε αποδοχή της πολιτισμικής ετερότητας των λαών. Το επιχείρημα αυτό επιτεύχθηκε με τις μεταφράσεις, τις μουσικές προσαρμογές και την πρόσληψη διάφορων εθίμων (σ. 53 & 61-63).

Στο δεύτερο μελέτημα, ο Θανάσης Παπαθανασίου αναλύει τα ζητήματα που παρουσιάστηκαν μετά την κοίμηση του Νικολάου, και προεκτείνουν ή αντιτίθενται στις επιλογές του. Η ανάπτυξη μιας ανεξάρτητης διοικητικά εκκλησίας ή ο εκρωσσισμός αποτελούν κεντρικό θέμα. Ο συγγραφέας πραγματεύεται θεολογικά την οικονομική εξάρτηση της εκάστοτε νέας εκκλησίας από τη μητροπολιτική, θέτοντας ευρύτερους προβληματισμούς για τον σύγχρονο τρόπο εκκλησιαστικής διοίκησης (σ. 64). Έπειτα επεκτείνεται σε θέματα πολιτικής θεολογίας, τα οποία συνδέονται με την εκκλησιαστική παρουσία στον δημόσιο χώρο (σ. 68-69). Η έρευνά του, που διακρίνεται για την επιστημονική τεκμηρίωσή της, καταλήγει στα προβλήματα που προέκυψαν τα επόμενα χρόνια. Οι πειρασμοί αυτοί υπενθυμίζουν την ποικιλία των κριτηρίων και των ανθρώπινων προθέσεων στον ιεραποστολικό αγρό (σ. 71-74).

Το δεύτερο μέρος του βιβλίου ξεκινάει με ένα παλαιότερο σημείωμα του συγγραφέα, στο οποίο υπογραμμίζει το μέγεθος της πνευματικής συμβολής του Νικολάου στην Ιαπωνία (σ. 78-79). Στα αποσπάσματα από το ημερολόγιο του αγίου καταγράφεται το όραμα του, όταν ξεκινούσε τη δράση του, για θρίαμβο της Ορθοδοξίας στην Ιαπωνία (σ. 81-83). Επίσης, αποτυπώνονται τα συναισθήματα, οι σκέψεις και οι εναγώνιες προσευχές για επίλυση των προβλημάτων, αλλά και για εξεύρεση κατάλληλων συνεργατών (σ. 95, 99). Αυτό που τονίζεται είναι ότι η ιεραποστολή αποτελεί επίπονη διακονία μεταξύ ωδίνων και οδυνών.

Τελικά ο Θανάσης Παπαθανασίου μέσα από την ιστορική δράση του Νικολάου Κασάτκιν φωτίζει με εύστοχο τρόπο τα εκκλησιολογικά κριτήρια, τη μεθοδολογία αλλά και τους πειρασμούς της σύστασης (αλλά και της επανασύστασης) τοπικών εκκλησιαστικών κοινοτήτων. Δημιουργεί γόνιμους προβληματισμούς για ποικίλα ζητήματα της Χριστιανικής μαρτυρίας στον κόσμο, όπως η συνύπαρξη με άλλους πολιτισμούς και θρησκείες, αλλά και ο διάλογος με διάφορες πολιτικές-οικονομικές ιδεολογίες. Τα ζητήματα αυτά δεν περιορίζονται μόνο στον χώρο της ιεραποστολής αλλά αφορούν ολόκληρη την Εκκλησία. Στον αναγνώστη είναι διάχυτη η αίσθηση ότι η χριστιανική ελευθερία εκφράζει έναν αγώνα που υπερβαίνει εθνικούς, πολιτιστικούς και κάθε είδους φραγμούς που υψώνει η θεμελιοκρατία (φονταμενταλισμός). Όπως επίσης, και ότι η ανακαίνιση του εκάστοτε παρόντος μπορεί να πραγματωθεί μέσα από τη δυναμική του οικουμενικού και διαχρονικού μηνύματος του Ευαγγελίου της Ανάστασης.

Νικόλαος Γ. Τσιρέβελος