Όχι καινοτομία, αλλά αναβίωση παράδοσης

 

Νικολάου Τσιρέβελου,

Δρ. Θεολογίας ΑΠΘ

Με αφορμή το γεγονός που αποτυπώνει η παραπάνω φωτογραφία, όπου την Κυριακή της Πεντηκοστής στη θεία Λειτουργία στο ναό του αγίου Νικολάου Ραγκαβά στην Αθήνα συμμετέχουν κορίτσια ως παπαδάκια, θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας ένα όχι ιδιαίτερα γνωστό περιστατικό και λίγες σκέψεις γι αυτό το γεγονός.

Όταν τα Δωδεκάνησα απελευθερώθηκαν από  την ιταλική φασιστική και τη γερμανική ναζιστική κατοχή, ο άγιος Αμφιλόχιος της Πάτμου εισηγήθηκε στον Μητροπολίτη Εδέσσης και Πέλλης Παντελεήμονα (Παπαγεωργίου), Έξαρχο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, να χειροθετήσει τη Γερόντισσα Ευστοχία σε διακόνισσα, για να μπορεί «σε ώρα ανάγκης να μεταδίδει τη θεία Κοινωνία σε ασθενείς και ετοιμοθάνατες μοναχές» [1]. Ο Μητροπολίτης Παντελεήμων τη χειροθέτησε στις 24 Σεπτεμβρίου του 1946. Η διακόνισσα Ευστοχία και Γερόντισσα των μοναζουσών της Ιεράς Μονής του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου της Πάτμου συνέχισε τη διακονική της προσφορά στις μοναχές αλλά και στην κοινωνία, ακολουθώντας τις υποδείξεις του οσίου Γέροντα.» [2].

                                     

Η πρόταση αυτή του οσίου Αμφιλοχίου είναι σύμφωνη με την αρχαία παράδοση της Εκκλησίας για τον θεσμό των διακονισσών [3]. Προφανώς ο όσιος Γέροντας επηρεάστηκε από τον άγιο Νεκτάριο Επίσκοπο Πενταπόλεως, με τον οποίο είχε συνδεθεί πνευματικά σε νεαρή ηλικία».

«Ωστόσο, ξέχωρα από τις όποιες σχετικές θεολογικές και ιστορικές αναφορές, το ζήτημα που πλέον τίθεται είναι να κατανοηθεί ποια είναι η στάση της Εκκλησίας απέναντι στα αιτήματα και τις ανάγκες της σύγχρονης εποχής. [4] […]

Σύμφωνα με την Ομότιμη καθηγήτρια Δήμητρα Κούκουρα ο θεσμικός περιορισμός των γυναικών συνδέεται με παρωχημένες κοινωνικές αντιλήψεις και πολιτισμικές συνθήκες, οι οποίες «προσέλαβαν το κύρος της αναλλοίωτης παράδοσης» [5] και έτσι τελικά εμποδίζουν την αποστολή της Εκκλησίας». […] Εξάλλου ο Ομότιμος καθηγητής Πέτρος Βασιλειάδης επισημαίνει τα εξής: «Όταν άλλοτε επικρατούσε στην κοινωνία ανδροκρατική αντίληψη, η Εκκλησία είχε γυναίκες αποστόλους, ισαποστόλους και διακόνισσες, που ανήκαν στον ανώτερο παρακαλώ κλήρο. Σήμερα που στην κοινωνία υπάρχει ή επιδιώκεται πλήρης ισοτιμία, συμμετοχικότητα, και δημοκρατία, δυστυχώς η Εκκλησία συμπεριφέρεται ανορθόδοξα, αντιχριστιανικά, αντικοινωνικά, σε τελευταία ανάλυση αντι-δημοκρατικά» [6]. […]

Για το ίδιο ζήτημα ο καθηγητής Νίκος Ματσούκας αναφέρει ότι όσον αφορά «την ιερωσύνη των γυναικών, καμία δογματική απόφαση δεν την αποκλείει, παρά μόνο κανονική απαγόρευση και λόγοι κοινωνικοί» [7]. Επιπρόσθετα, οι όποιες αλλαγές στις κατά τόπους Εκκλησίες είναι δυνατές, εφόσον δεν υπάρχει δογματικό ζήτημα. Για παράδειγμα και τηρουμένων των όποιων αναλογιών στον καταστατικό χάρτη της Ορθοδόξου Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Αλβανίας προβλέπεται από την πρώτη στιγμή η ισορροπημένη ποσόστωση κλήρου και λαού σε όλα τα μεικτά συμβούλια. Αυτή η ποσόστωση αναφέρεται στη συμμετοχή του λαϊκού στοιχείου και την ισόρροπη συμμετοχή ανδρών και γυναικών [8].

Αν σήμερα απαριθμήσει κανείς τις δράσεις των γυναικών στην Εκκλησία, θα διαπιστώσει ότι σε μεγάλο βαθμό συνεχίζουν τη δράση των διακονισσών του 4^ου αιώνα μ.Χ., δηλαδή τη διδαχή, την κατήχηση, το φιλανθρωπικό έργο, αλλά και τη γενικότερη συμμετοχή στις εκδηλώσεις της τοπικής εκκλησίας σύμφωνα με τις εκάστοτε ανάγκες και δυνατότητες. [9]

Με βάση όλες τις παραπάνω σκέψεις έχω την αίσθηση ότι τελικά ο π Αλέξανδρος Καρυώτογλου δεν καινοτομεί αλλά δημιουργεί τις προϋποθέσεις για εκκλησιαστική ζωντάνια, αναβιώνοντας μια παράδοση από το παρελθόν με σκοπό να νοηματοδοτήσει το παρόν και το μέλλον με βάση το ευαγγελικό ιδεώδες και τις ανάγκες της σύγχρονης εποχής.

Αν επιθυμούμε πραγματικά να αναφερόμαστε στο γνήσιο ευχαριστιακό βίωμα που οδηγεί στη «λειτουργία μετά τη Λειτουργία» , τη μαρτυρία στα έθνη και τον επανευαγγελισμό των χριστιανών, τότε επείγει η Ορθόδοξη Εκκλησία να εξετάσει σοβαρά τις προοπτικές που προσφέρει η επαναφορά από την αδράνεια του θεσμού των διακονισσών στη σύγχρονη εκκλησιαστική ζωή και μάλιστα με βάση τις αναζητήσεις της εποχής μας.»  [10]

Μπορούν άραγε οι σύγχρονες εκκλησιαστικές κοινότητες να ακολουθήσουν το παράδειγμά του;

 

 

Πηγές:

Σημ. [1] Ελένη Κουλοπούλου, Η μακαριστή Γερόντισσα Ευστοχία (Πάτμος, 2005),67.

[2] Νικ. Τσιρέβελου, Ένας Πρόδρομος της Ορθόδοξης μαρτυρίας στα έθνη . Άγιος Αμφιλόχιος της Πάτμου, εκδ. Ostracon Publishins, Θεσσαλονίκη 2019.

[3] . Ευαγ. Θεοδώρου, Ο θεσμός των Διακονισσών εν τη Ορθοδόξω Εκκλησία και η δυνατότης αναβιώσεως αυτού, Αθήνα 1954, σσ. 112. Ν. Ματσούκα, Οικουμενική θεολογία, εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2005, σελ. 276-281.

[4] Στις μέρες μας ο Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόδωρος χειροθέτησε διακόνισσες που θα προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στην αφρικανική Εκκλησία. Ανακτήθηκε από https://ierapostoli.wordpress.com/2017/02/18/historic-day-for-the-patriarchate-of-alexandria-the-institution-of-deaconesses-women/

[5]Δημ. Κούκουρα, Η θέση της γυναίκας στην Ορθόδοξη Εκκλησία και μελετήματα οικουμενικού προβληματισμού, εκδ. Σφακιανάκη Κορνηλία, Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 118

[6] Π. Βασιλειάδης, Ρινίσματα καθημερινότητας: Θεολογικά και κοινωνικά, Θεσσαλονίκη 2019, σελ. 195

[7] Ν. Ματσούκα, «Η Εύα της θεολογίας και η γυναίκα της ιστορίας», Σύναξη 36 (1990), σελ. 15. 

[8] Αναστασίου Αρχιεπισκόπου Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας, Η ανασύσταση της Ορθοδόξου Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Αλβανίας, 1991-2012. (Συνοπτική αναφορά). Β΄ επαυξημένη έκδοση, Ορθόδοξος Αυτοκέφαλος Εκκλησία της Αλβανίας, Τίρανα 2013.

[9] Δημ. Κούκουρα, Η θέση της γυναίκας στην Ορθόδοξη Εκκλησία και μελετήματα οικουμενικού προβληματισμού, εκδ. Σφακιανάκη Κορνηλία, Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 118

[10] Ν. Τσιρέβελος, «Ο άγιος Αμφιλόχιος της Πάτμου και η γυναίκα στη ζωή και τη μαρτυρία της Εκκλησίας», στο Σπυριδούλα Αθανασοπούλου-Κυπρίου, Αικατερίνη Δροσιά και Αντωνία Κυριατζή (επιμ.), Χριστιανές γυναίκες στην αγία τράπεζα: Μελέτες για την αναβίωση του θεσμού των διακονισσών, εκδ. Αρμός, Αθήνα 2022, σελ. 443-458.

Πρβλ. N. Tsirevelos, “The Role of Women in the Life of the Church according to St. Amphilochius of Patmos”, J. Chrysavgis, Niki Papageorgiou, Marilyn Rouvelas, Petros Vasileiadis (ed.), Diaconesses. A tradition for Today and Tomorrow, Holy Cross Orthodox Press, Massachusetts 2023, pp. 317-328.