1.2 Αυτογνωσία (Από το είδωλο και το κλείσιμο στον εαυτό στην αληθινή Αγάπη) - Α΄Λυκείου (2017-18)

"νῦν δὲ γνόντες θεόν, μᾶλλον δὲ γνωσθέντες ὑπὸ θεοῦ" (Γαλ. 4,9)

"Τώρα όμως γνωρίσατε το Θεό, ή σωστότερα τώρα που σας γνώρισε ο Θεός"

Εισαγωγή

Όλοι οι άνθρωποι αναζητούν τον Θεό, ακόμη κι εκείνοι που τον απορρίπτουν. Αλλά κι όσοι αρνούνται την ύπαρξή Του, οπωσδήποτε κάποια στιγμή τον αναζήτησαν. 

Βέβαια, μια αναζήτηση για να αποδώσει καρπούς χρειάζεται κάποιες προϋποθέσεις. Μια βασική προϋπόθεση είναι η γνώση του εαυτού μας. Πως θα κάνουμε ένα ταξίδι, αν δε γνωρίζουμε για παράδειγμα ποια είναι τα ενδιαφέροντά μας ή ποιες είναι οι οικονομικές δυνατότητές μας.

Κατά τον ίδιο τρόπο, η αναζήτηση (ή το ταξίδι για την εύρεση -όπως είπατε πολλοί από εσάς) του Θεού ή ακόμη και του συνανθρώπου έχει ως αφετηρία ένα άλλο ταξίδι βαθειά στο εαυτό μας.
Πως όμως θα βρω τον εαυτό μου;
Πως θα αποφύγω το κλείσιμο στο "εγώ" και θα πετύχω το "άνοιγμα στον Άλλον/αλλον;

Τα ερωτήματα αυτά θα προσπαθήσουμε να τα επεξεργαστούμε μέσα από αυτή την ανάρτηση που θα μας χρησιμεύσει στην τάξη!

1. Δρόμοι που οδηγούν στην αυτογνωσία και σύνδεσή της με τη γνώση του άλλου.

Σε ένα χαρτί ο καθένας/η καθεμία ας γράψει το όνομά του/της και τρία προτερήματά του/της. Μην ντρέπεστε! Δεν είναι κακό να γνωρίζουμε και να αναφέρουμε τα θετικά του εαυτού μας. Μετά δίνει το χαρτί στον διπλανό του/στη διπλανή της, στον επόμενο/στην επόμενη κ.ο.κ., μέχρι να συμπληρωθούν, επιπλέον, τέσσερα ακόμη προτερήματα. 

Πως αισθάνεστε; Συμφωνείτε με αυτά που γράψανε οι συμμαθητές σας;

Τελικά μήπως έχουμε κάποια προτερήματα-χαρίσματα, τα οποία από άγχος ή δισταγμό ή φόβο ή εγωισμό κι οτιδήποτε άλλο, δε τα "βλέπουμε";

Πως μπορούμε να ανακαλύψουμε τον εαυτό μας;
Τι μπορεί να προσφέρει η γνώση του εαυτού μας σε εμάς τους ίδιους αλλά και στη σχέση με μας με τους άλλους;
Ποιοι δρόμοι οδηγούν στην αυτογνωσία (ή αλλιώς πως μπορώ να μάθω για τον εαυτό μου);

2. Δρόμοι αυτογνωσίας και θεογνωσίας (π.χ. λογική, αισθήσεις, βιώματα).

Η αυτογνωσία αποτελεί ένα ταξίδι που είναι σε άμεση σχέση με τους άλλους. Σε αυτή την ζωή δεν είμαστε μόνοι μας. Οι σχέσεις μας επηρεάζουν και πολλές φορές μας οδηγούν σε αλλαγές. Ωστόσο, πάντα υπάρχει μια σταθερά μέσα μας, που είναι ο χαρακτήρας μας.
Πως όμως μπορούμε να μάθουμε πραγματικά για εμάς; Πως μπορούμε να γνωρίσουμε τα χαρίσματά μας και να διορθώσουμε τα μειονεκτήματά μας και να συναντήσουμε πραγματικά τους άλλους; Μήπως ορισμένες φορές ένα εμπόδιο στο ταξίδι της αυτογνωσίας είναι το αυτοείδωλό μας, δηλαδή η βεβαιότητα ότι δεν έχουμε τίποτα να διορθώσουμε και είμαστε τέλεοι, γι' αυτό άλλωστε λατρεύουμε το "εγώ" μας;
Αν κάποιος γνωρίσει τον εαυτό του, μπορεί να βελτιώσει τη σχέση  του με τους άλλους ή να γνωρίσει τον Θεό;
Ποιους δρόμους πρέπει να ακολουθήσει;
Για να προσεγγίσουμε το τελευταίο ερώτημα της παραπάνω παραγράφου, θα παρακολουθήσουμε ένα μικρό απόσπασμα από την εκπομπή "Πρωταγωνιστές" με τίτλο, "Τι χρώμα έχει το σκοτάδι;".

Καθώς παρακολουθούμε το βίντεο, ας έχουμε κατά νου να απαντήσουμε τις ακόλουθες ερωτήσεις, με βάση τα όσα ακούγονται στο απόσπασμα:

-Πώς αλλάζει κανείς μετά από κάποιο συνταρακτικό γεγονός στη ζωή του; 

-Τι μπορεί να συνειδητοποιήσει για τον εαυτό του, τους άλλους και τον Θεό;

-Με ποιους τρόπους το επιτυγχάνει;

-Μπορεί να είμαστε τυφλοί στα "μάτια" της ψυχής;

Με αφορμή αυτές τις ερωτήσεις ας ξεκινήσουμε τη συζήτησή μας. 

Κι ένα τελευταίο ερώτημα για να προχωρήσουμε στο επόμενο θέμα μας.
Η θρησκεία βοηθάει τον άνθρωπο να γνωρίσει τον εαυτό του και τον κόσμο; Τι λέτε; Θα ήθελα να είμαστε ειλικρινείς στις απαντήσεις μας. 

3. Η συμβολή της θρησκείας στην αυτογνωσία και στη γνώση του κόσμου.

Για να ανιχνεύσουμε το τελευταίο ερώτημα, θα μελετήσουμε ένα καθοριστικό γεγονός από τη ζωή ενός ιστορικού πορσώπου. Μαζί με την έρευνά μας θα υπάρχει κι ένας μικρός ρόλος για μερικούς από εσάς.

Το υλικό που θα επεξεργαστούμε σχετίζεται με τον Πρωτοκορυφαίο των Αποστόλων (τι θα πεί αυτό;) και Κήρυκα του Χριστιανισμού σε όλη την τότε γνωστή Οικουμένη. Ο λόγος για τον Απόστολο Παύλο.

Γνωρίζει κανείς/καμία την ιστορία του; Έχετε μήπως ακούσει ότι πριν βαπτιστεί χριστιανός ήταν ένας μεγάλος διώκτης των χριστιανών.

Αφού μελετήσουμε τα κείμενα του Φ.Μ. και επεξεργαστούμε τον πίνακα του Caravaggio, θα ήθελα να φανταστούμε ότι ξαφνικά ταξιδεύουμε στο χωροχρόνο και έχουμε τη δυνατότητα να συναντήσουμε τον Απόστολο Παύλο.

Τι θα τον ρωτούσαμε σχετικά με τη συνάντησή του με τον Χριστό και τη μεταστροφή του;

Γιατί αυτή η "συνάντηση" με τον Χριστό άλλαξε τη ζωή του;

Θα πρότεινα, μάλιστα, μια ομάδα θα αναλάβει το ρόλο του Αποστόλου Παύλου και θα προσπαθήσει και με τη δική μου βοήθεια να απαντήσει στα ερωτήματα των συμμαθητών/συμμαθητριών της. 

Ποια είναι η θέση της θρησκείας στις αναζητήσεις του ανθρώπου;

4. Σύνδεση της αυτογνωσίας με την κοινωνικότητα, την αγάπη και την πηγή της αγάπης (Θεός).

Ο Απόστολος Παύλος, όταν συνάντησε τον Χριστό, γνώρισε σταδιακά και τον εαυτό του και κατανόησε τη σπουδαιότητα του Ευαγγελίου. Γι'  αυτό άλλωστε ξεκίνησε και κήρυξε το χαρμόσυνο μήνυμα της Ενανθρώπησης του  Θεού και της Ανάστασης σε όλον τον τότε γνωστό κόσμο. Η γνώση του εαυτού του τον άλλαξε εντελώς και από διώκτης έγινε κήρυκας και μάρτυρας για τον Χριστό. Η καρδιά του γέμισε με αυτοπεποίθεση και βεβαιότητα για τις επιλογές του νου.

Πραγματικά η γνώση του εαυτού μας, μας βοηθάει όχι μόνο να καταλάβουμε το ποιοί είμαστε, αλλά και να γνωρίσουμε και να ασκηθούμς στις αρετές μας, δίχως να αφήσουμε αθεράπευτες τις αδυναμίες μας. Επίσης, μας δίνει τη δυνατότητα να καλλιεργήσουμε τα χαρίσματά μας και να διορθώσουμε τα λάθη μας και οπωσδήποτε να θέτουμε ρεαλιστικούς στόχους στη ζωή μας.

Που αλλού όμως μπορεί να οδηγήσει η αυτογνωσία;
Σύμφωνα με τη χριστιανική θεολογία η αμαρτία είναι αστοχία. Όλοι οι άνθρωποι διαρκώς αστοχούμε. Αυτό που χρειάζεται είναι η μετάνοια (μετα+νους), δηλαδή η κατανόηση τουλάθους-αστοχίας και η διόρθωσή του με την αλλαγή τρόπου ζωής. Όμως, στη μετάνοια υπάρχει πάντοτε και η συγχώρεση (συν+χωρώ), η δύναμη αυτή που μας κάνει να παραμερίσουμε τον εγωισμό και να συναντηθούμε  πραγματικά με τον άλλον. Για θυμηθείτε άλλωστε τι ζητάμε καθημερινά στο "Πάτερ ημών";

Μετά από όλα αυτά, θα ήθελα να σκεφτούμε για λίγο μόνοι μας τις παρακάτω φράσεις και να τις συζητήσουμε.

 «Μα όταν κανείς γνωρίζει καλά έναν άλλον, είναι σα να γνωρίζει τον εαυτό του» (Σαίξπηρ, Άμλετ, V. II. 138- 140).

«Είδες τον αδελφό σου, είδες τον Θεό σου» (αββάς Απολλώς, Γεροντικόν).

Τελικά, η γνώση του εαυτού μας μας οδηγεί να γνωρίσουμε και να αναγνωρίσουμε τον Άλλον/άλλον (Θεό/άνθρωπο);

Επίλογος

Η αυτογνωσία είναι μια διαρκής πορεία αναζήτησης του εαυτού μας. Για την επίτευξή της απαιτούνται η λογική και όλες οι αισθήσεις του ανθρώπου. Βέβαια, η αυτογνωσία είναι μια πράξη που συνδέεται με το κοινωνικό περιβάλλον μας. Γι'  αυτό, άλλωστε, στην ελληνική γλώσσα η λέξη "πρόσωπο" (προς + όψιν) σημαίνει ουσιαστικά "είμαι ο απέναντί μου".

Επομένως, η γνώση του εαυτού μας είναι πάντα σε σχέση με τους άλλους, τους συνανθρώπους μας. Συνδέεται με τα κοινά βιώματα και τις σχέσεις που συνάπτουμε. Στη συνάντηση με τον άλλον ανακαλύπτουμε ποιος είναι πραγματικά ο εαυτός μας. Μόνο έτσι ο άνθρωπος μπορεί να περπατήσει και να ανακαλύψει πέρα από τις ψευδαισθήσεις το αληθινό νόημα της ζωής του. 

Μερικές φορές μπορεί να χρειασθεί να "κλειστούμε" στον εαυτό μας για να τον ανακαλύψουμε, όπως ο Απόστολος Παύλος μετά τη συνάντησή του με τον Κύριο. Άλλες φορές μπορεί και να χαθούμε, όπως λέει το παρακάτω τραγούδι.

Πάντα, όμως, πρέπει να είμαστε έτοιμοι για να κάνουμε την προσωπική μας "ηρωική έξοδο" και να ανοιχτούμε προς τον Άλλον/άλλον/άλλη.
Ωστόσο, αυτό που πρέπει να μας προσανατολίζει πάντα σε τούτη τη διαρκή αναζήτησή μας είναι το γκρέμισμα του ειδώλου μας και η θεραπεία των παθών. Μόνο δίχως ιδιοτέλεια αποδέχομαστε το ποιοί είμαστε αλλά και τον Άλλον, άλλον/άλλη.

Η γνώση της ταυτότητά μας αναφέρεται οπωσδήποτε και στην αναζήτηση του Θεού και την εύρεση Του. Η επικοινωνία του ανθρώπου με τον Θεό τον βοηθά να δει με πιο καθαρά μάτια το ποιος πραγματικά είναι και ποιος είναι ο στόχος της ζωής του. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι πολλοί χριστιανοί πατέρες και θεολόγοι στα κείμενα τους αναφέρονται στο πόσο σημαντική είναι η γνώση του εαυτού μας για την επικοινωνία και τη συνάντηση με τον Θεό και τον συνάνθρωπο.

Τελικά γνωρίζω τον εαυτό μου σημαίνει συναντώ τον άλλο πραγματικά. Ή αλλιώς "υπάρχω μόνο όταν συνυπάρχω". Αρκεί βέβαια να βγάλουμε τη "μάσκα κάτω από τη μάσκα" που φορούμε (όπως λέει ο Γιάννης Αγγελάκας και η παρέα του στους "Τρύπες", αν θέλετε ακούτε και το τραγούδι πιο πάνω). Αν πετάξουμε τις μάσκες, τότε μπορούμε να επικοινωνήσουμε πραγματικά με τον Άλλον/άλλον και ταύχρονα να εμβαθύνουμε στον εαυτό μας. 

Όμως περισσότερα για την επικοινωνία θα τα πούμε στην επόμενη ανάρτησή μας, που θα διευκολύνει τις συναντήσεις μας!

Την ανάρτηση για τη δ.ε. 1.2 Αυτογνωσία του σχολικού έτους 2016-17, μπορείτε να τη δείτε πατώντας ΕΔΩ