1.3 Γενετική (2017-18)

"ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ᾿ εἰκόνα ἡμετέραν καὶ καθ᾿ὁμοίωσιν" 

(Γεν. 1, 26)

Εισαγωγή

Η εξέλιξη και η πρόοδος των επιστημών και της τεχνολογίας τις τελευταίες δεκαετίες έχουν αλλάξει ριζικά τον κόσμο σε σχέση με τους προηγούμενους αιώνες. Σε αυτά τα πλαίσια έχουν εμφανιστεί νέες δυνατότητες και δυναμικές που βελτιώνουν ποικιλοτρόπως τον ανθρώπινο βίο. Ωστόσο, παρόλη την εξέλιξη αυτή, πάντα υπάρχει η επιλογή της κακής χρήσης των τεχνολογικών επιτευγμάτων, που προκύπτει από ιδιοτελείς διαθέσεις και οδηγεί στην καταστροφή του ανθρώπου. Αυτό όμως σε καμιά περίπτωση δε σημαίνει επιστροφή σε έναν κόσμο του παρελθόντος ή απομόνωση των σύγχρονων τεχνολογικών επιτευγμάτων. 

Στο ζήτημα αυτό απαιτείται να εξετασθούν τα ηθικά-ανθρωπολογικά διλήμματα που προκύπτουν με τη βοήθεια διαφόρων ειδικών. Στο σημείο αυτό χρειάζεται να ακουστεί και η φωνή των θρησκειών. Μέσα από την πλούσια παράδοσή τους μπορούν να νοηματοδοτήσουν τον κόσμο και να τον προσανατολίσουν σε μια ορθή χρήση της τεχνολογίας. Ιδιαίτερα η Χριστιανική Εκκλησία απαιτείται να φανερώσει την προφητική διάσταση του θεολογικού της λόγου και να προβάλει την εξύψωση της ανθρώπινης ύπαρξης.
Τι συμβαίνει όμως με τα σύγχρονα επιτεύγματα της γενετικής;
Όμως τι είναι γενετική;
Ποια είναι η διδασκαλία και οι απόψεις του Χριστιανισμού απέναντι στις εξελίξεις της γενετικής;
Ποια είναι η απάντηση των χριστιανών απέναντι στα διλήμματα της γενετικής και πως τεκμηριώνεται αυτή η απάντηση;

1. Η Γενετική στον σύγχρονο κόσμο.

Ας ξεκινήσουμε σιγά σιγά να εξετάζουμε το θέμα μας. 
Ας αναζητήσουμε έννοιες που συνδέονται με τη γενετική.
Ποια είναι τα θετικά επιτεύγματά τους και τι οδήγησε στη ραγδαία ανάπτυξή τους;

2. Γενετική μηχανική και ανθρώπινα δικαιώματα.
Η γενετική είναι κλάδος της βιολογίας και ασχολείται με τη μελέτη των γονιδίων, της κληρονομικότητας και της βιοποικιλότητας. Στον κλάδο αυτό εντάσσονται τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα, η ευγονική, η θεραπεία με βλαστοκύτταρα, η κλωνοποίηση, τα μεταλλαγμένα τρόφιμα κλπ. Οπωσδήποτε τα επιτεύγματα του συνόλου της επιστήμης αυτής βοηθούν στην προαγωγή και τη βελτίωση της ανθρώπινης ζωής .
Όμως, η χρήση της βιο-τεχνολογίας μπορεί να είναι επιβλαβής και για παράδειγμα να παραβιάσει τα ανθρώπινα δικαιώματα;
Ας παρακολουθήσουμε το παρακάτω βίντεο, όπου τα μέλη της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών στις ΗΠΑ ενέκριναν την αλλαγή του DNA στα έμβρυα.
Πότε επιτρέπεται η γονιδιακή παρέμβαση και γιατί;
Θεωρείτε ότι αυτή η γονιδιακή παρέμβαση μπορεί να παραβιάσει τα ανθρώπινα δικαιώματα; Πότε μπορεί να συμβεί αυτό;

Πριν απαντήσουμε, ας διαβάσουμε το κείμενο σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη Βιοϊατρική (κεφ. IV και V από τη Σύμβαση Οβιέδο) από το Φ.Μ.. Στη συνέχεια, ας εντοπίσουμε τις βασικές έννοιες και ας τις ταξινομήσουμε τις εφαρμογές  της Γενετικής Μηχανικής σε σχέση με την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Τι λέτε, τώρα μπορούμε να απαντήσουμε στα παραπάνω ερωτήματα;

3. Θέσεις του Χριστιανισμού για τη Γενετική Μηχανική.
Με δυο λόγια, η σύμβαση για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη Βιοϊατρική επιτρέπει τη θεραπευτική χρήση της. 

Ποια είναι όμως η άποψη του Χριστιανισμού απέναντι σε αυτές τις εξελίξεις; Πως βλέπει η Εκκλησία αυτή την πρόοδο;
Έχει λόγο επίκαιρο ή μήπως με στανικό τρόπο απορίπτει κάθε είδους εξέλιξη;
Αν υπάρχει θεολογικός λόγος ποιος είναι αυτός;

Τις απαντήσεις αυτές θα τις λάβουμε μέσα από την επεξεργασία των αποσπασμάτων των κειμένων τουν Μητροπολίτη Μεσοαγαίας και Λαυρεωτικής Νικολάου και του Χρήστου Γιαμβρά.

Ποια είναι η δική σας θέση σας απέναντι σε αυτά τα δύο κείμενα;

4. Ηθικός προβληματισμός για εφαρμογές γενετικής στον άνθρωπο, τα φυτά ή τα ζώα.

Η Χριστιανική Εκκλησία προτάσσει το σεβασμό στη φύση, ως προϋπόθεση για να υπάρξει σεβασμός προς τον άνθρωπο και τον Θεό. Οπωσδήποτε ο άνθρωπος όταν δημιουργεί γίνεται συνδημιουργός του Θεού, αξιοποιώντας τις δυνατότητες της λογικής και της ελευθερίας του που του χάρισε ο Θεός (κατ' εικόνα Θεού). Το ζητούμενο είναι η κατά τους Καππαδόκες Πατέρες "καλίν αλλοίωσιν", η μεταμόρφωση του κόσμου και η πορεία του προς το πλήρωμα της Ζωής, τον Ζωοδότη Θεό.

Επομένως, υπάρχει ένας διαρκής προβληματισμός, που οδηγεί πάντα στην κατά περίπτωση αξιολόγηση και επιλογή κάθε κατάστασης. Μια σταθερή αρχή είναι ότι δεν πρέπει ποτέ να χάνεται η ελευθερία του ανθρώπου, που αποτελεί βασικό στοιχείο της αξιοπρέπειάς του ως προσωπικότητας αλλά και ως εικόνας Θεού. 
Για να κατανοήσουμε αυτές τις θέσεις περισσότερο, θα διαβάσουμε το κείμενο του Μ. Σαντάλ. 
Στο κείμενο αυτό σχετικά με την εφαρμογή της γενετικής στον άνθρωπο, αφού συζητήστε με τα μέλη της ομάδας σας, μπορείτε να παρουσιάσετε τον ηθικό προβληματισμό με βάση τις αρχές της χριστιανικής διδασκαλίας.

5. Κριτική τοποθέτηση πάνω σε ηθικά διλήμματα Γενετικής.
Για να ολοκληρώσουμε τη σημερινή μας αναζήτηση και να κατανοήσουμε πολύπλευρα τα ηθικά διλήμματα της Γενετικής, θα ήθελα στις παρακάτω προτάσεις η κάθε ομάδα να διατυπώσει τη σύμφωνη ή αντίθετη άποψή της και να την τεκμηριώσει.

- «Η δημιουργία εμβρύων για ερευνητικούς σκοπούς παραβιάζει το δικαίωμα στη ζωή».
-«Τα μεταλλαγμένα προϊόντα υπερασπίζονται το δικαίωμα στη ζωή των υποσιτισμένων ανθρώπων»
-«Η έρευνα σε έμβρυα in vitro παραβιάζει την ελευθερία του ανθρώπου».
-«Κανένα νεογέννητο παιδί δεν θα έπρεπε να αναγνωρίζεται ως ανθρώπινο πριν περάσει από ορισμένα τεστ για τα γενετικά του χαρίσματα… Αν αποτύχει σ΄ αυτά τα τεστ, χάνει το δικαίωμα στη ζωή. (Francis Crick, Νόμπελ ιατρικής για DNA)».

Αντί επιλόγου

Αντιγράφω από το Βιβλίο Θρησκευτικών της Γ΄ Λυκείου των Θαν. Παπαθανασίου και Μ. Μπέγζου (2015):

"Πρώτον, η μαζική χρήση της βιοτεχνολογίας από την κρατική εξουσία σε βάρος κάποιας μειοψηφίας του πληθυσμού είναι η χειρότερη μορφή ολοκληρωτισμού. Κάτι τέτοιο συνέβη στον 20ό αιώνα από τη ναζιστική δικτατορία στη χιτλερική Γερμανία, όπου κυρίαρχος ήταν ο ρατσισμός. Οι Εβραίοι θεωρήθηκαν δήθεν "κατώτεροι", γιατί ανήκαν στη σημιτική φυλή, με ανατομικά χαρακτηριστικά πού διέφεραν από εκείνα της τάχα "ανώτερης" αρίας φυλής των Ινδοευρωπαίων. Με τέτοια βιολογική πρόφαση εξοντώθηκαν εκατομμύρια αθώων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, αφού προηγουμένως χρησιμοποιήθηκαν ως πειραματόζωα στα εργαστήρια ευγονικής και υποβλήθηκαν σε αφάνταστα βασανιστήρια. Τα ανθρωποκτόνα αυτά πειράματα εφαρμόστηκαν βέβαια και σε πολλούς άλλους ανθρώπους, παρά την ινδοευρωευρωπαϊκή καταγωγή τους. Ένας παρόμοιος κίνδυνος επισημαίνεται από πολλούς σήμερα με την ανάπτυξη των νέων τεχνικών.  [...] 

Δεύτερον, η ατομική εφαρμογή της βιοτεχνολογίας σε ειδικές περιπτώσεις (π.χ. τεχνητή γονιμοποίηση) δεν επιτρέπεται, όταν δε γίνεται με τη σύμφωνη γνώμη και την απολύτως ελεύθερη συγκατάθεση του προσώπου που θίγεται από αυτήν τη βιολογική παρέμβαση στην ιδιωτική του ζωή. Η δυνατότητα του ανθρώπινου προσώπου να επιλέγει εκούσια, συνειδητά και ελεύθερα, είναι ο απαράβατος όρος που η χριστιανική ηθική απαιτεί να τηρείται σε περιπτώσεις πρόληψης ή θεραπείας ανίατων νοσημάτων και ανατομικών δυσπλασιών, καθώς επίσης αδυναμίας τεκνογονίας. Παράλληλα, όμως, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και τρίτα πρόσωπα που εμπλέκονται σε μια βιοϊατρική διαδικασία, όπως τα παιδιά που πρόκειται να γεννηθούν. Ένα καίριο ερώτημα π.χ. είναι: κατά πόσον η απόφαση ενός υπερήλικου ζευγαριού να φέρει στον κόσμο ένα παιδί με τεχνητή γονιμοποίηση αποτελεί αθώο δικαίωμά τους ή -αντίθετα- εκδήλωση εγωισμού. Σε μια τέτοια περίπτωση πρέπει να τεθεί το ερώτημα: Είναι λιγότερο σημαντικό να προχωρήσει ένα άτεκνο ζευγάρι στην υιοθεσία ενός δυστυχισμένου παιδιού, που για ποικίλους λόγους είναι ορφανό, από το να προχωρήσει με κάθε μέσο στην απόκτηση απογόνων "εξ αίματος"; Γενική αρχή, πάντως, πρέπει να είναι ότι η ιατρική εφαρμογή της βιολογίας δεν μπορεί να πλήττει την αλήθεια, την ελευθερία και την ανθρωπιά του ανθρώπου, δηλαδή την επίγεια εικόνα του Θεού."

Για να δείτε μια παλιότερη ανάρτησή μας ΠΑΤΗΣΤΕ ΕΔΩ