Σαλάμ και Τζιχάντ

Εύης Βουλγαράκη-Πισίνα, Δρ. Θεολογίας-Συγγραφέα

Ισλάμ σημαίνει υποταγή. Υποταγή στον Θεό, τον Αλλάχ. Αλλά σημαίνει και αποδοχή. Η λέξη είναι ομόρριζη με τη λέξη σαλάμ, που σημαίνει ειρήνη. Στην αραβική, η ρίζα μιας λέξης, εν προκειμένω «σλμ», είναι η καρδιά του νοήματός της. Ομόρριζες λέξεις συνδέονται νοηματικά μεταξύ τους. Το σημασιολογικό εύρος του ρήματος «σάλαμα» (λεξ. Wehr 424-425) είναι αποκαλυπτικό για τις θετικές έννοιες που εμπεριέχονται και συνυπάρχουν εδώ. Υπ’ αυτή τη σκοπιά η υποταγή στον Θεό, κατά την αραβική σκέψη και την ισλαμική θεολογία, είναι συνώνυμο της αποδοχής και της ειρήνης.
Αντίθετα, στον νου του δυτικού ανθρώπου, το Ισλάμ τείνει να ταυτίζεται με πολεμικές ιαχές και τρομοκρατία. Και τα γεγονότα στη Γαλλία μοιάζουν να επιβεβαιώνουν με τον πιο δραματικό τρόπο αυτή την πραγματικότητα. Σ’ αυτό συμβάλλει ο αυτοπροσδιορισμός των ίδιων των δραστών, ένας αυτοπροσδιορισμός που όμως θα έπρεπε να υποστεί την κριτική βάσανο όσων ενδιαφέρονται να κατανοήσουν σε βάθος κάποια φαινόμενα.
Το τρομοκρατικό χτύπημα στο «Charlie Hebdo» είναι ένα τρομερό χτύπημα στην ελευθερία του λόγου και πράξη βαρβαρότητας. Και η ελευθερία, μάλιστα η ελευθερία της ατομικής αυτοεκπλήρωσης, η ελευθερία της σκέψης και του λόγου, είναι τα άγια των αγίων του δυτικού κόσμου.
Δεν μπορεί κανείς να μην καταδικάσει απερίφραστα, να μη σοκαριστεί και να μην προβληματιστεί από τον ισοσκελισμό της δύναμης της πένας με τη ριπή των καλάσνικοφ. Η σιωπή των δρόμων της Γαλλίας και η παρουσία πάνοπλων αστυνομικών και των ειδικών δυνάμεων μαρτυρούν όμως και άλλες διαστάσεις του προβλήματος. Είναι εικόνες πολέμου εν εξελίξει.
Αυτό που συνήθως ονομάζεται τρομοκρατία θα κατανοηθεί ακριβέστερα υπό το πρίσμα ενός άτυπου πολέμου, ως προς τα αίτια του οποίου χρειάζεται να ξεφύγουμε από στερεότυπα που δαιμονοποιούν τους μουσουλμάνους και δικαιώνουν την ιμπεριαλιστική επέκταση της Δύσης, τη διαρκή ανάμειξή της στη Μέση Ανατολή και την Αφρική.
Η Αλ Κάιντα Υεμένης και το τζιχαντιστικό Χαλιφάτο είναι οι μόνοι που εξέφρασαν ευαρέσκεια για την επιτυχία του τρομοκρατικού χτυπήματος. Αυτοί όμως δεν αναγνωρίζονται από κανέναν μουσουλμανικό ή αραβικό φορέα. Μήτε η Ισλαμική Διάσκεψη Κορυφής μήτε ο Αραβικός Σύνδεσμος τους αποδέχονται σε κανένα επίπεδο. Θεωρούνται πειρατικές δυνάμεις που λυμαίνονται περιοχές και επιδιώκουν να καπηλευτούν το όνομα του Ισλάμ. Τέτοιους πειρατές και «χαλιφάτα» έχει συχνά στο παρελθόν δείξει η Ιστορία, ενώ συνήθως η επιθετικότητα των εμπνευστών τους στρέφεται τελικώς κατά των ιδίων.
Η ιδιαιτερότητα αυτών των τρομοκρατικών οργανώσεων, που επιδιώκουν να αποκτήσουν μια εδαφική υπόσταση σήμερα, είναι ότι επικαλούνται μια παραδοσιακή «γλώσσα», εύηχη και οικεία για τους λαούς στους οποίους απευθύνονται. Ομως οι ηγέτες τους συνδέονται άρρηκτα με τη Δύση και έχουν στο έπακρο ενσωματώσει τη δυτική νοοτροπία, τεχνογνωσία, αλλά και οπλισμό. Στην πραγματικότητα εισηγούνται μια νέα ερμηνεία του Ισλάμ, το οποίο γίνεται ιδεολογία και χάνει τον χαρακτήρα του ως θρησκείας. Δημιουργούν σχέσεις υποταγής και προσήλωσης, παίζοντας ανάμεσα στη ζηλευτή υπεροχή της Δύσης και έναν ρομαντικό και κολακευτικό οριενταλισμό. Πάνω από όλα παρέχουν σε ανθρώπους απελπισμένους και θυμωμένους από τις αδιάκοπες δυτικές επιθέσεις που έχουν καθημάξει τις περιοχές τους ένα όραμα μετοχής στην εξουσία. Η ουτοπία γίνεται δυστοπία και πραγματική κόλαση όταν είναι αργά για διαφυγή.

Μουσουλμάνοι ηγέτες από όλο τον κόσμο έσπευσαν πρώτοι να καταδικάσουν απερίφραστα αυτή την επίθεση. Ο μουσουλμανικός κόσμος είναι εξάλλου το κατεξοχήν θύμα της. Στην Ευρώπη η ισλαμοφοβία και ο ρατσισμός κερδίζουν έδαφος. Οχι μόνο στο πρόσωπο της Λεπέν αλλά και στην παραδοσιακή Δεξιά. Οι τοποθετήσεις των Σαρκοζί, πατρός και υιού, και βεβαίως η στάση του Αντώνη Σαμαρά δεν απέχουν ιδιαίτερα από τον λεπενισμό. Η γαλλική Ακροδεξιά δείχνει να περνάει και σε εξτρεμιστικό τρομοκρατικό «ακτιβισμό», όπως έδειξαν οι επιθέσεις σε ισλαμικά τεμένη.
Ποια θα είναι η ευρωπαϊκή πορεία; Μια πορεία περαιτέρω αυταρχισμού, ανόδου της φασίζουσας σκέψης, κλειστών συνόρων; Μια πορεία που θα μεταφέρει τον πόλεμο στα δικά της εδάφη; Μια πορεία που θα εργαλειοποιήσει την επίθεση των τζιχαντιστών για να μη δεχτεί μετανάστες που είναι θύματα των τζιχαντιστών; Εάν πάμε προς τα εκεί, η Ευρώπη έτσι -και με πολλούς άλλους τρόπους- ενισχύει τους ακραίους ισλαμιστές. Αλλωστε και στη Συρία αυτό έκανε από μιας αρχής, παρακολουθώντας τον πέραν του Ατλαντικού σύμμαχό της.
Τους πολέμους δεν τους κάνουν οι λαοί. Τους κάνουν οι ισχυροί και εμπλέκουν θρησκείες και λαούς. Η απάντηση στις ιαχές του πολέμου μιας ολιγαρχίας είναι να κερδίσουμε πίσω τη δημοκρατία μας. Η θεσμική αυτή μάχη θα σημάνει και την ειρήνη. Διαφορετικά, ο ένας φονταμενταλισμός θα ανατροφοδοτείται διαρκώς από τον άλλο και ο φανατισμός θα αναπαράγει μόνο φανατισμό.
Εντός της μουσουλμανικής κοινότητας της Γαλλίας εξάλλου σημαίνονται εξελίξεις που φέρνουν μια θετική κινητικότητα. Η ανάγκη να αποφεύγουν τα μέλη της κοινότητας τη στοχοποίηση ίσως οδηγήσει σε μια ευρύτερη προσαρμογή στα ευρωπαϊκά δεδομένα. Ανθρωποι που έχουν επιλέξει πια την Ευρώπη για πατρίδα τους μπορεί να συμβάλουν σε μια δημιουργική συνάντηση πολιτισμών. Ο κοινός πόνος τούς δένει. Η ειρήνη είναι κοινό αγαθό. «Αλ σαλάμ αλέικουμ» («Ειρήνη σε σας»), ο κλασικός αραβικός χαιρετισμός της ειρήνης γίνεται ευχή για όλους.



Το παρόν κείμενο αναδημοσιεύεται από την Εφημερίδα των Συντακτών