Η Εκκλησία και το Οικολογικό Πρόβλημα

Δρ. Αποστολού Φώτιου, 

Ακαδημαϊκου ερευνητή του Α.Π.Θ.

Διδάκτορος Ανατολικών Εκκλ. Επιστημών

Pontificio Istituto Orientale Ρώμης

                                                                       

Η 1η Σεπτεμβρίου, η αρχή του εκκλησιαστικού έτους, αποτελεί την αρχή της Ινδίκτου. Πρόκειται για την ημέρα που ψάλλεται η εκκλησιαστική ακολουθία για το νέο έτος, ουσιαστικά την εκκλησιαστική πρωτοχρονιά. Μια τόσο σημαντική, λοιπόν, ημέρα, η Εκκλησία μας όρισε ως ημέρα αφιερωμένη στην προσευχή για την  προστασία του Φυσικού Περιβάλλοντος, θέλοντας να καταδείξει έτσι την ιδιαίτερη σημασία, που δίνει στη φύση ως θεϊκό κτίσμα, να αναδείξει την αξία του υλικού κόσμου ως κόσμου του Θεού, αλλά και ως ζωοδότη οργανισμού δια τον άνθρωπο.

Το φυσικό περιβάλλον πάντοτε για την εκκλησία ήταν στενά συνδεδεμένο με την εκκλησιαστική λατρεία και έχαιρε ιδιαίτερης προσοχής και τιμής από την επίσημη Εκκλησία. Αποτελεί, πλέον, γενική συνείδηση ότι η οικολογική κρίση είναι ίσως το σοβαρότερο πρόβλημα, που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα στις μέρες μας. Ενώπιον αυτής της καταστάσεως το χρέος της Εκκλησίας και της Θεολογίας είναι προφανές και επιτακτικό, καθώς το οικολογικό πρόβλημα έχει πελώριες πνευματικές διαστάσεις.

Πέρα από τον ορισμό της πρώτης μέρας τους εκκλησιαστικού έτους, με πρόταση του Αοίδιμου Οικουμενικού Πατριάρχου Δημητρίου στις 6 Ιουνίου 1989, ως ημέρας αφιερωμένης στη φύση, η  Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, με απόφαση της τον Φεβρουάριο του 2000,  συνέστησε την Ειδική Συνοδική Επιτροπή Θείας και Πολιτικής Οικονομίας και Οικολογίας, με σκοπό τη δημιουργία προϋποθέσεων και μέσων για τη διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος. Σκοπός της επιτροπής είναι να ευαισθητοποιήσει τους πιστούς της Εκκλησίας, αλλά και αυτούς, που ευρίσκονται μακριά από αυτήν, για το οικολογικό πρόβλημα.

Μια από τις βασικότερες αρχές στη θέση της Εκκλησίας για τα οικολογικά ζητήματα είναι η αρχή της ενότητας και της ακεραιότητας του δημιουργημένου από τον Θεό κόσμου. Το Περιβάλλον, η Δημιουργία του Θεού, ο αστρικός και ο φυσικός κόσμος, έγιναν από τον Πλάστη Κύριο για να τοποθετηθεί μέσα σε αυτόν ο άνθρωπος και να μεγαλουργήσει, να κυριαρχήσει και δι’ αυτού του τρόπου να αποκτήσει την μακαριότητα, όπως αναφέρει ο ιερός Ιωάννης ο Δαμασκηνός. Ο άνθρωπος ενεργώντας αντίθετα από τη βούληση του Τριαδικού Θεού, ο Οποίος έπλασε τον Κόσμο "καλόν λίαν", διασάλευσε την ακεραιότητα της Δημιουργίας μη φειδόμενος της ελευθερίας του, με την οποία τον κόσμησε ο Θεός, επενέβη στην φύση και δημιούργησε ανεπανόρθωτα τραύματα σε αυτήν.

Στη Θεολογία μας διακηρύσσουμε, ότι ο Θεός είναι ανενδεής και κάθε ενέργεια του ανθρώπου έχει αποδέκτη τον ίδιο τον άνθρωπο. Ο Θεός θλίβεται από τις αρνητικές ενέργειες μας, δεν παρεμβαίνει όμως στο αυτεξούσιο και την ελεύθερη βούληση του ανθρώπου. Οι δε δικές μας ενέργειες έχουν αντίτυπο σε μας τους ίδιους·  αποτέλεσμα των ενεργειών αυτών και της μη συνετής διαχείρισης του περιβάλλοντος είναι μόλυνση του και συνεπώς τη δυσκολία στην καλή διαβίωση του ανθρώπου μέσα σε αυτό.

Η Εκκλησία εργάζεται, λοιπόν, ώστε να αφυπνίσει τους ανθρώπους για να σεβαστούν το έργο του Θεού, που καταστρέφεται εξ’ αιτίας του αλόγιστου παρεμβατισμού του ανθρώπου. Επισημαίνεται η ανάγκη για την επίτευξη ισορροπίας μεταξύ της πάντοτε επιδιωκόμενης οικονομικής αναπτύξεως (σύμφωνα με τους κανόνες του διεθνούς εμπορίου και τις επιδιώξεις των  κοσμικών κυβερνήσεων) και της προστασίας του περιβάλλοντος, τη λεγόμενη Αρχή της Αειφορίας.

Πρέπει να λαμβάνεται, όμως, σοβαρά υπόψη ότι η φύση, ως Κτίση Θεού, δόθηκε από τον Θεό στον άνθρωπο για χρήση και όχι παράχρηση ή κατάχρηση, σύμφωνα με το «εργάζεσθαι και φυλάσσειν» (Γένεσις). Στην εποχή μας, κατά την οποία η βάναυση συμπεριφορά του ανθρώπου απέναντι στη φύση και η εγκληματική εκμετάλλευσή της έχει γίνει πλέον συνηθισμένος τρόπος ζωής, η Ορθόδοξος Εκκλησιά δεν θα μπορούσε να μείνει ασυγκίνητη. Η αλλαγή στάσης και νοοτροπίας του σημερινού ανθρώπου απέναντι στη φύση και το περιβάλλον μπορεί να προέλθει μόνο ως συνέπεια ιδεολογικής επανατοποθετήσεώς του απέναντι στα ουσιώδη της ζωής, διότι το πρόβλημα είναι πρωτίστως πνευματικό και, επομένως, έχουν λόγο η Εκκλησία και η Θεολογία της.

Είναι πολύ θετικό, ότι τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, ο άνθρωπος συνειδητοποίησε το οξύτατο οικολογικό πρόβλημα, καθώς και τις ολέθριες συνέπειες που έχει στη ζωή των ανθρώπων και στο γενικότερο οικοσύστημα του πλανήτη μας και έτσι άρχισε να εκδηλώνεται παγκοσμίως ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον επανακαθορισμό του κοσμικού μοντέλου και της οικολογικής συμπεριφοράς των σύγχρονων ανθρώπων.  Είναι μία μεγάλη ευκαιρία για να αναλογισθούμε όλοι, ασχέτως θρησκευτικού φρονήματος, ότι η περιβαλλοντική κρίση και ιδιαίτερα η κλιματική αλλαγή αποτελεί πλέον την μεγίστη απειλή για κάθε μορφή ζωής στον πλανήτη μας. Η υποβάθμισή και καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος αποτελεί πράξη ιεροσυλίας, αμάρτημα καθώς και περιφρόνηση προς το έργο του Θείου Δημιουργού. Σήμερα, πρώτη μέρα του εκκλησιαστικού έτους, η εκκλησία μας προσεύχεται για τη διαφύλαξη του θεϊκού κτίσματος και καλεί όλους σε συνπροσευχή και επαγρύπνηση ώστε να παραδώσουμε στις επόμενες γενιές ακέραιο το περιβάλλον, που απλώς έχουμε δανειστεί από αυτές.  

Άπολυτίκιον τῆς Ἰνδίκτου. Ήχος β΄,  Ὁ πάσης δημιουργὸς τῆς κτίσεως, ὁ καιροὺς καὶ χρόνους ἐν τῇ ἰδίᾳ ἐξουσία θέμενος, εὐλόγησον τὸν στέφανον τοῦ ἐνιαυτοῦ τῆς χρηστότητός σου Κύριε, φυλάττων ἐν εἰρήνῃ τοὺς Βασιλεῖς καὶ τὴν πόλιν σου, πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου, καὶ σῶσον ἡμᾶς.