1.3 Γενετική- Γ΄ Λυκείου

Νικολάου Γ. Τσιρέβελου, Δρ. Θεολογίας

Εισαγωγή

Η ραγδαία πρόοδος της τεχνολογίας και η ανάπτυξη των επιστημών στις μέρες μας καθιστούν επιτακτική την ανάγκη για να ανακαλύψει ο άνθρωπος την ορθή χρήση τους. Κατά αυτό τον τρόπο θα λειτουργεί με σωματοψυχική και προσωπική ακεραιότητα, δίχως να λησμονήσει ή να ειδωλοποιήσει τον εαυτό του.

Ένας κλάδος που σήμερα έχει να επιδείξει τεράστια βήματα προόδου είναι εκείνος της "γενετικής". Με τον όρο αυτό "ορίζεται η μελέτη των γονιδίων, της κληρονομικότητας και της βιοποικιλότητας στους ζωντανούς οργανισμούς. Γενικά, η γενετική θεωρείται κλάδος της Βιολογίας. Ως εκ τούτου συμβάλλει στην κατανόηση της κληρονομικότητας σε πολλές εφαρμοσμένες επιστήμες της ζωής, ενώ παράλληλα συνδέεται στενά με την μελέτη των συστημάτων πληροφοριών" [1].

Κλάδοι της γενετικής είναι η κυτταρογενετική, η μικροβιακή και η μοριακή γενετική. Επίσης, η γενετική μηχανική αποσκοπεί στη χειραγώγηση του γονιδιώματος ενός οργανισμού με τη χρήση της βιοτεχνολογίας.

Οι εφαρμογές της γενετικής βιοτεχνολογίας αναφέρονται στην κλωνοποίηση οργανισμών, τη χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, σε γενετικά τροποποιημένα φυτά, σε μεταλλαγμένα τρόφιμα, στα φάρμακα κλπ.

Το ζήτημα που πάλι προκύπτει είναι αν όλες αυτές οι εξελίξεις είναι προς όφελος του ανθρώπου καθώς και ποια είναι η χριστιανική θεώρηση στα ηθικά διλήμματα εφαρμογών της γενετικής στον άνθρωπο και τη φύση.

1. Ένας πρώτος προβληματισμός

Γενετική ή Γεννετική; 

Τι σημαίνει η κάθεμια από τις δυο λέξεις;

Έχουν την ίδια σημασία ή υπάρχει κάποια διαφορά;

2. Η γενετική στους τίτλους των εφημερίδων

Θα προσπαθήσουμε αρχικά να προσεγγίσουμε το θέμα μας μέσα από τους τίτλους των εφημερίδων. Ο κάθε τίτλος παραπέμπει και στο άρθρο, όπου αναφέρεται και το όνομα του αρθρογράφου. Εννοείται ότι όποιος έχει χρόνο (τι είναι αυτό;;;) και διάθεση μπορεί να διαβάσει τα ενδιαφέροντα άρθρα.

Ας διαβάσουμε τους τίτλους και ας προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε τις εξελίξεις της γενετικής με ηθικά κριτήρια.

Μπορεί να υπάρξει ανθρώπινη γενετική χωρίς ιδεολογία; (Εφημερίδα των Συντακτών, 29-02-2016)

Τι συμβαίνει με τα μεταλλαγμένα τρόφιμα. Ο εμπορικός πόλεμος για τον έλεγχο της παγκόσμιας αγροτικής παραγωγής (Το Βήμα, 4/6/2000)

Γραμμένα στο DNA τα ... ψυχολογικά προβλήματα. (Ελευθεροτυπία, 19-05-2013)

Νέα μέθοδος ανοίγει τον δρόμο για τη θεραπεία της μεσογειακής αναιμίας (Μακεδονία, 26-10-2016)

Γενετική τροποποίηση ανθρωπίνων εμβρύων; Οι υπέρμαχοι της γενετικής τροποποίησης υποστηρίζουν ότι η συνέχιση της σχετικής έρευνας στα ανθρώπινα έμβρυα πρέπει να επιτραπεί, ώστε να υπάρξει καλύτερη κατανόηση της βιολογίας τους (news.gr, 10-09-2015)

Το άλογο των ονείρωνμου επιτέλους πραγματοποιήθηκε!!!

3. Γενετική - Τεχνολογία και Φυσικός κόσμος.

Ας παρακολουθήσουμε το παρακάτω βίντεο κι ας προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στο ερώτημα αν τα σύγχρονα τεχνολογικά κατορθώματα και τα επιτεύγματα της γενετικής μπορούν να αντικαταστήσουν το φυσικό κόσμο.

Αν όχι, ποιος είναι ο σκοπός τους και ποια τα όρια τους;

4. Γενετική και χριστιανική θεολογία

Ποια όμως είναι η θέση της Χριστιανικής Εκκλησίας απέναντι σε όλα αυτά τα καινοφανή δεδομένα; Χρειάζονται κατάρες ή ευχές;

Θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό μέσα από ένα κείμενο του Μητροπολίτη Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Νικόλαου (Χατζηνικολάου).

Εκκλησία και Βιοϊατρική

«Σε όλα αυτά η Εκκλησία έχει τον όσο ποτέ επίκαιρο λόγο της. Με πολλή χαρά για τις ‘επιτυχίες’ βλέπει την ανθρωπότητα να προοδεύει. Με αρκετή όμως απορία και έκπληξη τη βλέπει να… μην βλέπει. Αλλά και με πολλή συμπάθεια την αντικρύζει να οδηγείται προς τον Θεό από την απόρριψή Του, να Τον αποδεικνύει με την αμφισβήτησή Του. Συχνά τα κοινωνικά αδιέξοδα αποδεικνύονται μονόδρομοι στη συνάντηση του Θεού.

‘Τα οφέλη για την ανθρωπότητα είναι τέτοια που ξεπερνούν όποιους ηθικούς ενδοιασμούς’ δήλωσε ο πρόσεδρος της Επιτροπής Υγείας της Μεγάλης Βρετανίας, Liam Donaldson, με την ευκαιρία της πρόσφατης απόφασης της Βρετανικής Κυβέρνησης να επιτρέψει τα πειράματα επί ανθρώπινων κυττάρων που προέρχονται από κλωνοποίηση τύπου Dolly. Η άποψη αυτή εκφράζει με σαφήνεια τη σύγχρονη κοσμική αντίληψη. Οι ηθικές αξίες έπαψαν να έχουν…αξία. Αξία έχουν μόνον τα λεγόμενα οφέλη. Αντίθετα, για την Εκκλησία, οι ηθικές αξίες είναι τέτοιες που οι αναστολές τις οποίες ενίοτε δημιουργούν, ξεπερνούν κάθε τέτοιο ‘όφελος’ για την ανθρωπότητα.

         Για την Εκκλησία ο σεβασμός στη δημιουργία είναι σεβασμός στο όνομα του Τριαδικού Θεού∙ η επικοινωνία του ανθρώπου με την κτίση ως κατασκεύασμα του Θεού είναι ατραπός θεογνωσίας∙ οι αξίες ως αιώνιες είναι ανώτερες από τους όποιους ανθρώπινους νόμους∙ οι σχέσεις κοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων αποτελούν έκφραση και αντανάκλαση της μεθεκτικής σχέσης του ανθρώπου με τον Θεό∙ το αυτεξούσιο, η ελεύθερη βούληση.

Ο αρμονικός σύνδεσμος ψυχής και σώματος και η μοναδικότητα και ιδιαιτερότητα των προσώπων συνθέτουν τον κύριο άξονα της σωτηρίας και την πολυτιμότερη περιουσία του ανθρώπου, η δε αιώνια προοπτική και η αίσθηση της ανάγκης του Θεού συναπαρτίζουν τα μέσα με τα οποία μπορεί να ξεπεράσει τα δεσμά του θανάτου και τους περιορισμούς της ανθρώπινης φύσης του. Χωρίς όλα αυτά ο άνθρωπος μπορεί μεν να παρατείνει τη διάρκεια της ζωής του, μπορεί να μεταβάλλει τη μορφή της, δεν μπορεί όμως να έχει αίσθηση της ζωής ούτε βίωση της ανθρώπινης φύσης του.

Όλα αυτά τα εξασθενίζει η σύγχρονη βιοϊατρική πρόοδος. Σκοπός και στόχος της Εκκλησίας δεν είναι η ανατροπή ή έστω παρεμπόδιση της εξέλιξής, αλλά η διαρκής υπόμνηση των αιωνίων αρχών και αξιών, που μεταμορφώνουν τον άνθρωπο από βιολογικό πειραματιστήριο σε εικόνα του Θεού.»

Χατζηνικολάου Νικολάου, Μητρ. Μεσογαίας,  Ελεύθεροι από το γονιδίωμα: Προσεγγίσεις Ορθόδοξης Βιοηθικής,  εκδ. Σταμούλης, Αθήνα 2007, Σελ 37 -38.

Ερωτήσεις επεξεργασίας:

-Ποια είναι η θέση της Ορθόδοξης Εκκλησίας απέναντι στα επιτεύγματα και τις δυνατότητες της γενετικής;

-Να σχολιάσετε τις φράσεις: α) "Τα οφέλη για την ανθρωπότητα ... ενδοιασμούς"

β) "Για την Εκκλησία...για την ανθρωπότητα".

-Τι μπορεί να σημαίνει ότι ο άνθρωπος είναι "βιολογικό πειραματιστήριο";

-Η Εκκλησία θέλει να μεταμορφώσει τον άνθρωπο σε εικόνα Θεού. Πως κατανοείτε αυτή τη φράση;

5. Οι προσδοκίες και οι παραμορφώσεις της γενετικής. Η χριστιανική τοποθέτηση

Ας δούμε ποια είναι τα θετικά και τα αρνητικά της γενετικής, δίχως να εξαντλήσουμε το θέμα μας.

Προσδοκίες:
-Μια ζωή μεγαλύτερης διάρκειας και καλύτερης ποιότητας
-Θεραπεία από ανίατες και κληρονομικά μεταδιδόμενες ασθένειες
-Μεταμοσχεύσεις αρρωστημένων οργάνων
-Εξελιγμένα φάρμακα και τροφές
-Βελτίωση διατροφής

Παραμορφώσεις και κίνδυνοι

- Επιπτώσεις και νέα προβλήματα στην ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον
-Βλάβες στο DNA και τερατογενήσεις
-Η κλωνοποίηση ανοίγει το δρόμο για κοινωνικές διακρίσεις
-Η κατανάλωση μεταλαγμένων τροφίμων διαταράσσει το οικοσύστημα και το κέρδος των πολυεθνικών εταιρειών.
-Η ευγονική και η προσβολή των ανθρώπινων ηικών αξιών

ΠΗΓΗ: http://sygxrono-karditsa.blogspot.gr/2011/03/blog-post_14.html

Η χριστιανική θέση:

Ας θυμηθούμε ότι το φάρμακο γίνεται φαρμάκι: μεγάλη δόση γιατρικού δηλητηριάζει,  μόνο η κατάλληλη ποσότητα θεραπεύει. Σε κάθε τι χρειάζεται μέτρο και διάκριση,  κρίση και κριτήρια για το τι είναι

καλό και τι είναι κακό, πού τελειώνει το ένα και πού αρχίζει  το άλλο. Η βιοηθική καλείται να προσδιορίσει τις ενέργειες και τις παρενέργειες της βιοϊατρικής, δηλαδή να θέσει τα όρια ανάμεσα στις θετικές και τις αρνητικές συνέπειες της επιστήμης στη ζωή μας.  Τα βιοϊατρικά επιτεύγματα οφείλουμε να τα μελετήσουμε  και να τα αντιμετωπίσουμε με βάση τη χριστιανική πίστη  και παράδοση. Η χριστιανική ηθική μπορεί, και πρέπει, να συμβάλει  πάρα πολύ θετικά και δημιουργικά με το δικό της τρόπο σ' αυτό  ειδικά το κρίσιμο σημείο. Όλα αυτά είναι θέματα τα οποία η  κοινωνία δεν είναι ακόμη έτοιμη  να αντιμετωπίσει και οι νομικές ρυθμίσεις για την αποφυγή παρανομιών και  λαθών ή ενεργειών που αντίκεινται στην ηθική έρχονται, συνήθως, καθυστερημένα.  Χρειάζεται ιδιαίτερα να προσέξουμε τις υπερβολές και τις καταχρήσεις  της βιοτεχνολογίας. Οι κίνδυνοι από τέτοια παράχρηση ή κατάχρηση των νέων  επιτευγμάτων είναι ορατοί και επισημαίνονται από επιστήμονες και θεολόγους.  Σύμφωνα με τον Γρηγόριο Ναζιανζηνό, τον Θεολόγο (329-390): , δηλαδή: "το καλό δεν είναι καλό, όταν δεν γίνεται με καλό τρόπο" Με τρία κριτήρια της χριστιανικής ηθικής, μετρούμε το καλό και το κακό. Αυτά είναι: η αλήθεια, η αγάπη και η ελευθερία. (θα γνωρίσετε την αλήθεια, και η αλήθεια θα σας ελευθερώσει) (Ιωάν: 8, 32).  Ο Θεός δηλώνει απερίφραστα ότι Εκείνος είναι η αγάπη, η αλήθεια και η ελευθερία: (η λέξη "Κύριος" εδώ σημαίνει το Πνεύμα• και όπου υπάρχει  το Πνεύμα του Κυρίου  εκεί υπάρχει και ελευθερία) (2 Κορινθ. 3:17).  Ο Απόστολος Παύλος συσχετίζει την αγάπη  με την ελευθερία ως εξής: (Ο Θεός, λοιπόν, αδερφοί μου, σας κάλεσε για να ζήσετε ελεύθεροι. Μόνο να μη γίνει  η ελευθερία αφορμή για αμαρτωλή διαγωγή, αλλά με αγάπη να υπηρετείτε ο ένας τον άλλο.  Άλλωστε όλος ο νόμος συνοψίζεται σε μια φράση: Στο ν' αγαπήσεις τον πλησίον σου  σαν τον εαυτό σου)  (Γαλ. 5: 13-14). Mε αυτά υπόψη μας προχωρούμε στη βιοηθική. Σκοπός μας είναι μόνον ένας:  να μη γίνει ο βίος αβίωτος, δηλαδή να μην επιτρέψουμε να υφίστανται συνθήκες  που καταντούν αδύνατη την ευτυχία στη ζωή μας.  Με άλλα λόγια, θέλουμε κυρίως ένα πράγμα: να ζήσουμε τη ζωή.  Αλλιώτικα δε θα μπορέσουμε να ευτυχήσουμε. Πηγή:Γ΄ Λυκείου βιβλίο μαθητή

5. Μελέτη περίπτωσης: Γενετική και Ηθική. Ο προγεννητικός έλεγχος

«Η έκρηξη της υπευθυνότητας και τα ηθικά βάρη που δημι­ουργεί μπορεί να φανούν επίσης στους μεταβαλλόμενους κα­ νόνες που συνοδεύουν τη χρήση του προγεννητικού γενετικού ελέγχου. Κάποτε, η γέννηση ενός παιδιού με σύνδρομο Ντάουν εθεωρείτο ζήτημα τύχης. Σήμερα, πολλοί γονείς παιδιών με σύνδρομο Ντάουν ή άλλες γενετικές ανωμαλίες νιώθουν να επικρίνονται ή να κατηγορούνται. Ένα πεδίο που άλλοτε ορι­ζόταν από τη μοίρα, έχει γίνει σήμερα μια αρένα επιλογών. Όποιες κι αν πιστεύει κανείς ότι πρέπει να είναι οι γενετικές συνθήκες που δικαιολογούν την παύση της κύησης (ή τη μη επιλογή ενός εμβρύου, στην περίπτωση της προεμφυτευτικής γενετικής διάγνωσης), η έλευση του γενετικού ελέγχου έχει δημιουργήσει ένα βάρος επιλογής και απόφασης που δεν υπήρχε πριν. Οι υποψήφιοι γονείς είναι ελεύθεροι να διαλέ­ξουν αν θα προβούν σε προγεννητικό έλεγχο και αν θα κινη­θούν ανάλογα με τα αποτελέσματα. Δεν είναι όμως στο χέρι τους να αποφύγουν το βάρος της επιλογής που δημιουργεί η νέα τεχνολογία. Ούτε μπορούν να μην εμπλακούν στο διευρυμένο πλαίσιο ηθικής υπευθυνότητας που συνοδεύει τις νέες συνήθειες και πρακτικές ελέγχου». 

Σαντέλ Μάικλ , Ενάντια στην τελειότητα: Η ηθική στην εποχή της γενετικής μηχανικής, εκδ. Αλεξάνδρεια 2011, σ.106. 3.

Ερωτήσεις επεξεργασίας:

-Να σχολιάσετε τη φράση: "Σήμερα, πολλοί...κατηγορούνται".

-Θεωρείτε ότι η έκτρωση είναι επιβεβλημένη σε περίπτωση που ο προγενετικός έλεγχος φανερώσει προβλήματα π.χ. σύνδρομο Ντάουν;

Αντί επιλόγου...

Η γενετική και ένας προβληματισμός για τα παιδιά με ειδικά χαρίσματα. Για το θέμα μας μας ενδιαφέρει το απόσπασμα από 48.05 - 55.25 και 57.50 - 1.00.08 στο παρακάτω βίντεο.

Ηλεκτρονικές Πηγές:

[1] wikipedia