1.5 Αγιότητα - Α΄ Λυκείου

Νικολάου Γ. Τσιρέβελου, Δρ. Θεολογίας

Αντί εισαγωγής: Έρως-Ήρως-Άγιος

Το αποκορύφωμα του ανθρώπινου ήθους είναι η ανιδιοτελής αγάπη προς το πλησίον. Στην ιστορία όλων των λαών υπάρχουν ηρωικές μορφές που αυτοθυσιάζονται για τον συνάνθρωπό τους υπηρετώντας τα ιδανικά και τις αρετές της θρησκείας, της πατρίδας, της αλληλεγγύης και της ειρήνης. Οι άνθρωποι αυτοί λαμβάνουν τον χαρακτηρισμού του ήρωα. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι οι αγωνιστές που πάλεψαν για την ελευθερία της πατρίδας μας σε όλη την ιστορική της διαδρομή (π.χ. επανάσταση του 1821 και ίδρυση του Νεοελληνικού Κράτους το 1830, αλβανικό έπος, αντίσταση στους Ιταλούς και Γερμανούς κατακτητές κατά τα έτη 1941-1944).

Ανάμεσα σε αυτούς τους αγωνιστές υπήρχαν και πολλοί κληρικοί ήρωες, οι οποίοι έδωσαν και τη ζωή τους. Αυτοί οι κληρικοί ονομάζονται εθνομάρτυρες (π.χ. Αθανάσιος Διάκος).

Ωστόσο, υπάρχει και μια άλλη "ομάδα" ανθρώπων, οι οποίοι ακολούθησαν με ερωτική αυτοθυσία τα ίχνη του Χριστού και με ποικίλους τρόπους μεταλαμπάδευσαν το φως Του "στην Ιερουσαλήμ, σε όλη την Ιουδαία και στη Σαμάρεια και ως πέρατα της γης" (Πρ. Απ. 1.8).

Αυτοί ονομάζονται άγιοι.

Το ακόλουθο τραγούδι του Διονύση Σαββόπουλου με τίτλο "Ωδή στον Γεώργιο Καραϊσκάκη" (δίσκος: "Το περιβόλι του τρελού", 1969) περιγράφει τη θυσία αυτού του μεγάλου ήρωα. Συγχρόνως ο τραγουδοποιός προχωράει στο δικό του ταξίδι αυτοκριτικής-αυτογνωσίας τιμώντας τον ήρωα του 1821.

Περισσότερα σχετικά με τον βίο του Καραϊσκάκη βλέπε στη  wikipedia .

Διαβάζοντας τους στίχους μπορούμε να αντιληφθούμε τι σημαίνει ήρωας;

Ποια είναι όμως η διαφορά του άγιου με τον ήρωα;


1. Για έναν πρωταρχικό προβληματισμό.

Τι θεωρείτε ότι είναι "αγιοσύνη";

Μπορειτε μέσα στις ομάδες να σκεφθείτε και να αναφέρετε περιστατικά από τη ζωή του Χριστού που φανερώνουν τη σημασία του "αγίου";

2. Μελέτη περίπτωσης: Πορφύριος Καυσοκαλιβίτης-Ένας σύγχρονος άγιος.

Ας παρακολουθήσουμε το βίο ενός σύγχρονου αγίου, του αγίου Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτη μέσα από ένα σύντομο ντοκιμαντέρ.

Ερωτήσεις επεξεργασίας στο περιεχόμενο του video.

-Τι σας έκανε εντύπωση από τον βίο του αγίου;

-Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της επικοινωνίας του αγίου με τον Θεό;

-Να περιγράψετε το βίωμα του αγίου (μυστικισμός).

-Το ήθος του αγίου πως ενεργοποιείται προς τον συνάνθρωπο; Ας προσέξουμε την αναφορά στην επιστολή του αγίου (17.51 κ.ε.) και ειδικά τις συμβουλές του αγίου (20.00 κ.ε.).

-Τελικά οι άγιοι είναι κάτι το εξωπραγματικό;

Για όσους/ες μαθητές/τριες έχουν χρόνο και διάθεση μπορούν να δούν και το ακόλουθο video για τον Άγιο Παΐσιο. Μιλάει ο αρχιμ. π. Ανανίας Κουστένης.

3. Αγιοσύνη και αυτοθυσία για τον Χριστό και τον συνάνθρωπο.
α) Η αγιότητα του Θεού

Η λέξη «άγιος» στα εβραϊκά σημαίνει «χωρισμένος», δηλαδή διαφορετικός από κάθε τι κοινό και συνηθισμένο• κάτι, δηλαδή, τόσο ιερό, αγνό, καθαρό και μεγάλο, που κανείς δεν μπορεί να πλησιάσει. Για τον Ησαΐα, αλλά και για όλη την Αγία Γραφή η αγιότητα ταυτίζεται με το Θεό. Και σημαίνει ό,τι ο ίδιος ο Θεός περιέχει: ζωή, δύναμη, αγάπη. Όλα δε αυτά μόνο ο ίδιος ο Θεός μπορεί να τα μεταδώσει. Στη χριστιανική Εκκλησία άγιοι δεν είναι οι άνθρωποι που έχουν αρετές, όσο σπουδαίες κι αν είναι. Άγιοι ονομάζονται αυτοί που έζησαν μια πολύ κοντινή σχέση με το Θεό • κι έτσι εκείνος τους χάρισε την αγιότητα. Για τους χριστιανούς ο Ιησούς Χριστός χαρίζει τη δυνατότητα σε κάθε άνθρωπο να συμμετέχει στην αγιότητα του Θεού. Αυτό γίνεται με τη Θεία Ευχαριστία, όπου ο πιστός μπορεί να ενώνεται με το μοναδικό άγιο, το Θεό.

Βιβλίο Θρησκευτικών Α΄ Γυμνασίου, Πηγή: http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A109/294/2068,7267/.

β) Ο Κύριος έδωσε μια σαφή εντολή στους μαθητές και ανά τους αιώνες μαθητές Του. Να ακολουθήσουν τα ίχνη Του προσφέροντας με αυτοθυσιαστικό τρόπο την αγάπη τους (αποστολή των μαθητών). Ο Απόστολος Παύλος ακολουθώντας το παράδειγμα του Κυρίου προτρέπει τους Κορίνθιους, αλλά και τους μετέπειτα χριστιανούς να τον μιμηθούν, κατά τον τρόπο που κι εκείνος μιμείται τον Χριστό (Α΄ Κορ. 11, 1). Ο άγιος αγωνίζεται να μεταμορφωθεί και να ζήσει μέσα στο φως του Χριστού. Κατά αυτόν τον τρόπο ενώνεται με τον Θεό. Όμως αυτή η ένωση δε σημαίνει αδιαφορία για τον συνάνθρωπο. Αντιθέτως αποτελεί κάλεσμα για μίμηση και εντατικό αγώνα. Ο άγιος χαρακτηρίζεται από ταπείνωση και αυτοθυσιαστική αγάπη για κάθε άνθρωπο ανεξαρτήτως θρησκείας, έθνους, φύλου, κοινωνικής τάξης, ιδεολογίας κλπ.. Ουσιαστικά ο άγιος αγωνίζεται για να συμφιλιωθεί με τον Θεό, τον συνάνθρωπό του και το φυσικό περιβάλλον.

Ας θυμηθούμε τα λόγια του αγίου Παϊσίου [1]. Ο άγιος προσεύχεται για τους κολασμένους. Όμως μια από τις αρετές του αγίου είναι η διάκριση του καλού και του κακού. Ο άγιος δεν είναι ένας άνθρωπος καλοκάγαθος κι ανόητος, ακόμη κι υποκρίνεται κάτι τέτοιο από ταπείνωση. Ο άγιος γνωρίζει που θα προσφέρει απλόχερα τη ζωή και τη φιλία και θα βοηθήσει στην ανάσταση -σωματική και ψυχική- των ανθρώπων που του στέλνει ο Θεός.

4. Αγιοσύνη - Χαρακτηρισμοί αγίων.

Πολλοί άγιοι λαμβάνουν ορισμένους τίτλους (π.χ. όσιος, μάρτυρας) ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του βίου τους. Σε αυτό το σημείο απαιτείται να αναφερθεί ότι οι άγιοι δεν είναι μόνοι κληρικοί και μοναχοί. Υπάρχουν πολλοί άγιοι λαϊκοί, όπως και πολλές γυναίκες και παιδιά. 

Έτσι σκέφτηκα να περιγράψουμε μερικούς όρους για να τους γνωρίσουμε. Οι όροι αποδίδονται με συντομία και δεν αποσκοπούν να εξαντλήσουν το θέμα. Στόχος είναι μία πρώτη γνωριμία των μαθητών/τριών.

ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ ΑΓΙΕΣ ΜΟΡΦΕΣ:

ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΣ: Οι αρχηγοί της φυλής του Ισραήλ, Αβραάμ, Ισαάκ, Ιακώβ, που φανέρωσαν στον κόσμο τον Ένα Θεό.

ΠΡΟΦΗΤΕΣ: Προσωπικότητες της Παλαιάς Διαθήκης που διακήρυξαν τον ερχομό του Μεσσία, π.χ. Ησαΐας, Ιεζεκιήλ.

Ο τελευταίος προφήτης, ο οποίος αναφέρεται στην Καινή Διαθήκη, είναι ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος.

ΚΑΙΝΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΑΓΙΕΣ ΜΟΡΦΕΣ:

ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ: Οι μαθητές του Χριστού που διέδωσαν το Ευαγγέλιο στην οικουμένη, π.χ. οι άγιοι Πέτρος, Θωμάς. 

Με  τον όρο "ΙΣΑΠΟΣΤΟΛΟΙ" εννοούνται όσοι άγιοι μετάδωσαν αργότερα το Ευαγγέλιο στον κόσμο, π.χ. οι άγίοι Κωνσταντίνος και Ελένη ή οι αυτάδελφοι Κύριλλος και Μεθόδιος.

ΟΣΙΟΣ/ΟΣΙΑ: Οι άγιοι που μαρτύρησαν με τη συνείδησή τους και αφιέρωσαν όλη τους τη ζωή στον Χριστό. Συνήθως είναι μοναχοί και μοναχές. Οσία Μεθοδία εν Κιμώλω.

Όσιος Παΐσιος ο Αγιορείτης

ΙΕΡΑΡΧΕΣ: Άγιοι που είχαν το βαθμό του Επισκόπου, π.χ. Τρεις Ιεράρχες, Άγιος Νικόλαος. 

ΔΑΣΚΑΛΟΙ: Άγιοι που δίδαξαν με ιδιαίτερο ζήλο την εν Χριστώ διδαχή, π.χ. άγιος Νικόλαος Καβάσιλας.

ΟΜΟΛΟΓΗΤΕΣ: Άγιοι που βασανίσθηκαν για την πίστη τους στον Χριστό, ωστόσο δεν πέθαναν με μαρτύριο, π.χ. άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής

ΜΑΡΤΥΡΕΣ: Άγιοι που βασανίσθηκαν και θυσίασαν τη ζωή τους για την πίστη τους στον Χριστό, π.χ. άγιοι 40 μάρτυρες.

ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ: Άγιοι που βασανίσθηκαν και θυσίασαν τη ζωή τους για την πίστη τους στον Χριστό, π.χ. άγιοι Κωνσταντίνος ο Υδραίος.

Αγία Ελένη εκ Σινώπης του Πόντου

Σημείωση: Στο σημείο αυτό απαιτείται να σημειωθεί ότι το μαρτύριο αποτελεί μια μορφή μαρτυρίας (έμπρακτης ομολογίας και μετάδοσης της πίστης στον Χριστό. Στην ιστορία το μαρτύριο πολλών αγίων αποτέλεσε την αφορμή για να παρακινηθούν πολλοί και να πιστέψουν στον Χριστό.  

5. Μελέτη περίπτωσης. Οι δια Χριστόν Σαλοί. Μια μορφή αγιότητας
Παρακάτω ακολουθεί όλη η ρωσικής παραγωγής ταινία με τίτλο "Το Νησί", όπου κατά τη γνώμη μου περιγράφει με έξοχο τρόπο την αγιοσύνη. Ας δούμε μερικά επιλεκτικά αποσπάσματα, που θεωρώ ότι θα βοηθήσουν να εμβαθύνουμε περισσότερο στην έννοια "άγιος". Όσοι έχετε χρόνο και διάθεση μπορείτε να παρακολουθήσετε ολόκληρη την ταινία στο σπίτι σας.

Μετά από μεγάλη δυσκολία επέλεξα τα ακόλουθα αποσπάσματα για να τα δούμε και να τα συζητήσουμε βάζοντας έναν σύντομο τίτλο σε κάθε απόσπασμα:

α) 12.42-17.28   β) 19.54-23.32   γ) 25.49-28.55   δ) 30.50-31.43    δ) 34.10-39.20   ε) 44.20-50.46
στ) 51.02-52.52

7. Για έναν τελικό προβληματισμό...

Ας προσπαθήσουμε να καταλάβουμε μέσα από δυο φράσεις τη σημασία της αγιότητας και ας τις αναλύσουμε με βάση τα σύγχρονα δεδομένα.

α) "Ο Αββάς Ποιμήν είπε: Σε καμία περίπτωση η κακία δεν εξουδετερώνεται με την κακία. Αν λοιπόν κάποις σε βλάψει, εσύ ευεργέτησέ τον, για να εξουδετερώσεις την κακία με την καλωσύνη".

β) "Ένας γέροντας είπε: Είκοσι χρόνια πολεμούσα επίμονα ένα λογισμό και παρακαλούσα τον Θεό (να με βοηθήσει, ώστε να) βλέπω όλους τους ανθρώπους το ίδιο".

(Μικρός Ευεργετινός, εκδ. Ι. Μ. Παρακλητου Ωροπού Αττικής, Αθήνα 2001, σελ. 239 και 285 για κάθε απόσπασμα).

Με λίγα λόγια...

Τι είναι τελικά αγιοσύνη;

Ας μας πει ο άγιος Ισαάκ από τη Συρία:

"Τι είναι καρδία ελεήμων; Είναι να φλέγεται από αγάπη ή καρδιά για όλη την κτίση: Για τους ανθρώπους, για τα πουλιά και για τα ζώα και για τους δαίμονες και για κάθε κτίσμα. Και καθώς ό άνθρωπος τα φέρνει στη μνήμη του και τα σκέφτεται, τα μάτια του τρέχουν δάκρυα. Από την πολλή και σφοδρή συμπάθεια πού συνέχει την καρδιά του και από την πολλή εμμονή σ' αυτή την κατάσταση, μικραίνει ή καρδιά του και δεν μπορεί να υποφέρει ή να ακούσει ή να δει κάποια βλάβη ή κάτι έστω και λίγο λυπηρό να γίνεται στην κτίση. Γι' αυτό και για τα άλογα ζώα και για τους εχθρούς της αλήθειας και γι' αυτούς πού τον βλάπτουν προσεύχεται συνεχώς με δάκρυα, ζητώντας από το Θεό να τους φυλάξει και να τους συγχωρήσει. Ομοίως προσεύχεται και για τα ερπετά από την πολλή του ευσπλαχνία, πού συγκινεί την καρδιά του, υπερβαίνοντας το ανθρώπινο μέτρο και φτάνοντας στην ομοιότητα του Θεού".

Υποσημείωσεις

[1] Γέροντος Παϊσίου Αγιορείτη, Επιστολές, Εκδ. Ευαγγ. Ιωάννης  ο Θεολόγος, Θεσσαλονίκη 2000, σελ. 85-86.