1.2 Τεχνολογία (ευλογία - κατάρα ή κάτι άλλο) - Γ΄ Λυκείου

"Μέτρον Άριστον"

Κλεόβουλος ο Ρόδιος

Νικολάου Γ. Τσιρέβελου, Δρ. Θεολογίας

Αντί εισαγωγής...

Το επόμενο δίωρο θα είναι λίγο παράξενο, μια που θα αναφερθούμε στις δυνατότητες των μέντιουμ της σύγχρονης εποχής. Θα μαγευτούμε από τις δυνάμεις τους και θα υποκλιθούμε στον τρόπο που γνωρίζουν τα πάντα για εμάς.
Ας αφεθούμε στη μαγεία των "ανώτερων δυνάμεων" και ας παρακολουθήσουμε ένα video όπου ένα μέντιουμ μας διδάσκει την τέχνη του και μας αποκαλύπτει εν μέρει τα μυστικά του.  

1. Για έναν πρώτο προβληματισμό

Όπως καταλάβατε το θέμα μας είναι μάλλον η τεχνολογία κι όχι βέβαια τα μέντιουμ. Με αφορμή αυτό το video μήπως τελικά κάποιοι άνθρωποι μέσω της σύγχρονης τεχνολογίας μπορούν να εισέλθουν απρόσκλητοι στον προσωπικό μας χώρο, να μάθουν τα μυστικά μας και να τα κοινοποιήσουν; Τι λέτε;

Ακούγεται λίγο ακραίο αυτό, πάντως αν το έγραφα πριν 20-30 χρόνια (όχι βέβαια σε Ιστολόγιο, δεν υπήρχαν τότε τέτοια), σίγουρα θα ήταν ένα μικρό σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Γιατί πως είναι δυνατόν να επικοινωνούν οι μαθητές και ο καθηγητής σε καθημερινή βάση σε έναν χώρο που τότε (πρν 20-30 χρόνια) ήταν δύσκολο να περιγραφεί! 

Από την άλλη, το μόνο σίγουρο είναι ότι ο πολιτισμός μας βασίζεται πλέον στην τεχνολογία. Ας αναλογισθούμε λίγο τι μπορεί να συμβεί αν έχουμε διακοπή ηλεκτρικού ρεύματος για λίγες ώρες ή για μια μέρα...

Βέβαια, η σκέψη μας ας μην είναι μανιχαϊστική (τι σημαίνει πάλι αυτό;). Τίποτα σε αυτό τον κόσμο δεν είναι άσπρο ή μαύρο. Γι' αυτό ας δούμε πρώτιστα μερικές εικόνες και μέσα από τίτλους ας προσπαθήσουμε να ανακαλύψουμε τη σημασία της τεχνολογίας για τη ζωή του ανθρώπου.

Σε ορισμένες εικόνες φανερώθηκε η σπουδαιότητα της τεχνολογίας για τη βελτίωση της ανθρώπινης ζωής κι την προαγωγή του πολιτισμού ενώ σε άλλες φανερώθηκε η καταστροφική της δύναμη. 

Τελικά,τι συμβαίνει;

Η τεχνολογία βοηθάει ή καταστρέφει τον άνθρωπο; 

Ποιος είναι υπεύθυνος για τη χρήση της τεχνολογίας.

Αν και νομίζω ότι θα συμφωνήσουμε όλοι, ότι για κάποιους η τεχνολογία είναι άκρως και πάντα καταστροφική, όπως φανερώνεται στην από κάτω εικόνα...

2. Η τεχνολογία ως ευλογία

Σήμερα πια είμαστε τόσο πολύ εξαρτημένοι από την τεχνολογία, ώστε παρομοιάζουμε τον ηλεκτρισμό με το αίμα του ανθρώπου. Όπως με την αιμορραγία επέρχεται ο θάνατος του ανθρώπου, έτσι με τη διακοπή παροχής ηλεκτρικού ρεύματος απειλείται η ανακοπή της καθημερινής μας ζωής, με τη μορφή που σήμερα έχει πάρει.

Η ανάπτυξη της επιστήμης και η τεχνολογία είναι ευλογία Θεού, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Χάρη στις τεχνολογικές εφαρμογές της επιστήμης μπορούμε να κάνουμε θαύματα στη ζωή μας: βελτιώθηκαν οι συνθήκες της καθημερινής ζωής, εργασίας και διαβίωσης, ανακαλύφθηκαν αποτελεσματικές μέθοδοι αντιμετώπισης ασθενειών, εξαλείφθηκαν επιδημίες που μάστιζαν για αιώνες την ανθρωπότητα και η επικοινωνία των ανθρώπων με τις νέες τεχνολογίες έχει προσλάβει θαυμαστές διαστάσεις.

Ο εκχριστιανισμένος ευρωπαϊκός πολιτισμός, στηριγμένος και στην αρχαία ελληνική σκέψη, ανέπτυξε τις επιστήμες και δημιούργησε τη σύγχρονη τεχνολογία. Πουθενά αλλού δεν παρατηρήθηκε ανάλογη ανάπτυξη και τεχνική εφαρμογή της επιστήμης σε τόση και τέτοια έκταση, όπως έγινε στη Δυτική Ευρώπη των Νέων Χρόνων μετά την Αναγέννηση, ιδίως από το 17ο αιώνα, που καθιερώθηκε η κλασική φυσική του Νεύτωνα, και μετά το 18ο αιώνα, οπότε πια συμβαίνει η λεγόμενη Βιομηχανική Επανάσταση. 
Ίσως και άλλοι πολιτισμοί, θαυμαστοί για τα φυσικομαθηματικά τους ευρήματα ή τις τεχνικές εφευρέσεις τους, όπως είναι ο αρχαιοελληνικός, ο αραβικός, ο ινδικός, ο ιαπωνικός ή ο κινεζικός, να έφτασαν σε αξιοσημείωτες επιδόσεις, υστερούν όμως απέναντι στην ευρωπαϊκή παράδοση ακριβώς σε αυτό το σημείο. Δε δημιούργησαν τεχνολογία που να επηρεάζει την καθημερινή ζωή του ανθρώπου τόσο άμεσα κι ευεργετικά, ώστε να φτάσουμε π.χ. στην κατάργηση της δουλείας, στην εξάλειψη διάνόμου του εξουθενωτικού ωραρίου εργασίας, στην αύξηση και διεύρυνση της ευημερίας των λαών κτλ.

Η ιστορία της ανθρωπότητας μας δείχνει ότι όπου σπείρεται ο χριστιανικός λόγος, εκεί ενθαρρύνεται και η τεχνική πρόοδος. Ο χριστιανός εμπνέεται από την Αγία Γραφή για να αξιοποιήσει την επιστημονική γνώση στις τεχνολογικές εφαρμογές της, έτσι ώστε να κατορθώσει τη μετάβαση από τη δουλεία στην ελευθερία και από την απανθρωπιά στην ανθρωπιά της επίγειας εικόνας του Θεού στη γη, δηλαδή του ανθρώπου. Η βιοτική ευημερία μπορεί να είναι η ευλογία του Θεού διαμέσου της τεχνολογίας μέχρι σήμερα. 

(Βιβλίο Θρησκευτικών Γ΄ Λυκείου) 

Πηγή: http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C134/152/1091,4010/ 

3. Τεχνολογικός μεσσιανισμός

«Ο τεχνολογικός μεσσιανισμός αποτελεί εξ αρχής τον πυρήνα του νεωτερικού πνεύ­ματος. Είναι η πίστη ότι η τεχνολογική εξέλιξη θα οδηγήσει α) στην εξίσωση των προσβάσεων στη γνώση (θα μαθαίνεις ό,τι θέλεις, “πατώντας ένα κουμπί”) και β) στην “κοινωνία της αφθονίας”, με όλα τα αγαθά “προσιτά στους πάντες”. Παρά τα μυθολογούμενα για την “αθρησκευτικότητά” του, ο νεωτερικός άνθρωπος είναι βα­θύτατα θρησκευτικός. Η νεωτερικότητα έχει το ισχυρότερο και το πιο πλήρες σύστη­μα θρησκείας που έχει φανεί στην ιστορία. Με βαθιά πίστη. Τεράστιο, αλλά προπα­ντός, εκπληκτικού κύρους ιερατείο (κάθε λογής “ειδικών”). Πάνδημη δημόσια λα­τρεία (στα πολυκαταστήματα και στην τηλεόραση). Η θρησκεία αυτή είναι ο τεχνο­λογικός μεσσιανισμός. Η πίστη ότι η Επιστήμη και η Τεχνολογία θα λύσουν όλα τα προβλήματα και θα φέρουν στον άνθρωπο την ευτυχία».

Θεόδωρος Ζιάκας, Ο νεωτερικός μεσσιανισμός, περιοδικό Άρδην τ. 35, Απρίλιος 2002 

4. Πολλές φορές υπογραμμίζουμε τα αρνητικά της τεχνολογικής εξέλιξης και προόδου, γιατί νομίζω ότι τα θετικά είναι αυτονόητα. Θα συμφωνήσουμε όλοι ότι μέσω της τεχνολογίας η ζωή μας βελτιώθηκε. Ωστόσο, η ειδωλοποίηση της τεχνολογίας μπορεί εύκολα να μετατρέψει την καθημερινότητα σε εφιάλτη α-κοινωνησίας (τι είναι πάλι αυτό!!!).

Μια τέτοια εκδοχή παρουσιάζεται στο επίσημο βίντεο από το τραγούδι του Moby "Are you lost in the world like me". Αξίζει να παρακολουθήσουμε την ιστορία, όπως αποτυπώνεται, μέσα από τα κινούμενα σχέδια. Μελαγχολία και δυνατά συναισθήματα που σίγουρα θα μας προβληματίσουν...

Μήπως τελικά ο εφιάλτης της άμετρης χρήσης της τεχνολογίας είναι προ των πυλών ή μας έχει κυριεύσει; Τι λέτε;

4. Η υπερβολή και τα όρια στη χρήση της τεχνολογίας

"Συνήθως καυτηριάζεται  η κακή χρήση της τεχνικής και εγκωμιάζεται η καλή χρήση ως ευεργετική για τον άνθρωπο και τη ζωή. Αυτό όμως δεν είναι απόλυτα σωστό. Ασφαλώς η καλή χρήση της τεχνικής είναι ευεργετική. Η απειλή όμως δεν προέρχεται μόνο από την κακή αλλά και από την υπερβολική χρήση της. Η υπερβολή οδηγεί πάντοτε σε αρνητικά αποτελέσματα. Η αρετή αποτελεί μεσότητα μεταξύ υπερβολής και ελλείψεως. Η τεχνολογία όμως με τη σύγχρονη μορφή της έχει σύμφυτη την υπερβολή. Γι' αυτό συμβαίνει, όπως εύστοχα παρατηρήθηκε, 'ο κίνδυνος της τεχνολογίας να βρίσκεται περισσότερο στην επιτυχία παρά στην αποτυχία, μολονότι η επιτυχία είναι απαραίτητη υπό την πίεση των ανθρώπινων αναγκών' [1]. Ο άνθρωπος δεν κατευθύνει μόνο αλλά και κατευθύνεται από την τεχνολογία. Γοητεύεται από τα επιτεύγματά της και υποδουλώνεται σ' αυτά. Εν ονόματι της ελευθερίας για την επιστημονική και την τεχνολογική πρόοδο αφανίζει τη δική του ελευθερία. Δεν λειτουργεί μόνο η τεχνολογία ως εργαλείο του ανθρώπου, αλλά και ο άνθρωπος ως εργαλείο της τεχνολογίας. Κι ενώ βλέπει ότι οδηγείται σε αδιέξοδο, αναγκάζεται να προχωρεί. λειτουργεί ως μηχανή 'κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν' των μηχανών που κατασκευάζει".   [...]

Συχνά τίθεται το ερώτημα για τα όρια τηςαναπτύξεως της επιστήμης και της τεχνολογίας. Το μεγάλο όμως πρόβλημα του ανθρώπου σήμερα δεν είναι η εξωτερική επισήμανση των ορίων αυτών, αλλά η επανατοποθέτησή του μέσα στον κόσμο και η αποκατάσταση τψν σωστών σχέσεων με τον πλησίον, τη φύση και τον Θεό. Είναι η αποκατάστασή του ως προσώπου και η απελευθέρωσή του από την εξουσία των μηχανών και των δυνάμεων που απελευθερώνει από τη φύση".

Γ. Μαντζαρίδη, Χριστιανική Ηθική, εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2000, σελ. 478 και 480 (για κάθε απόσπασμα).

5. Τεχνολογία και Θεολογία

«Η τεχνολογία υπόσχεται την ελευθερία, αλλά δεν την εγγυάται. Η τεχνική επαγγέλλεται την απελευθέρωση του ανθρώπου από την ανάγκη, αλλά δεν την εξασφαλίζει. Η τεχνοκρατία μπορεί να επιθυμεί ένα καλύτερο μέλλον για όλους μας, αλλά δεν είναι σε θέση να σιγουρέψει κανέναν μας για την αίσια έκβαση των εφαρμογών της επιστήμης στην καθημερινή μας ζωή. Υπάρχει κάτι που διαφεύγει από τα όρια της τεχνικής. Αυτό είναι η ανθρώπινη ελευθερία. Το καίριο, κύριο και ζωτικό αίτημα δεν είναι η πρόοδος, η ευημερία, η ανάπτυξη, η ποσοτική αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος ή ακόμα και η βελτίωση των βιοτικών όρων της καθημερινότητας , αλλά είναι η ποιότητα της ζωής μας, η ελευθερία και η ανθρωπιά, δηλαδή η βιωσιμότητα του βίου μας. Το πρόβλημα δεν είναι η μετάβαση από τη "σκάφη" στο ηλεκτρικό πλυντήριο, έστω με "βιολογικό πλύσιμο", αλλά είναι η μετάβαση από την ανάγκη στην ελευθερία, από τον απανθρωπισμό στον εξανθρωπισμό της κοινωνίας μας, από την ποσοτική αύξηση στην ποιοτική ανάπτυξη, από το οικονομικό κέρδος στο οικονομικό όφελος. Αλλιώτικα μπορεί ο "Θαυμαστός, Καινούργιος Κόσμος" να γίνει μια απέραντη φυλακή πολυτελείας ή ένα ευρύχωρο κλουβί ανέσεων. Σε αυτό όμως το αίτημα για τη μετάβαση από την ανάγκη στην ελευθερία κι από την απανθρωπιά στην ανθρωπιά μπορεί να αποδειχθεί δραστική η παρέμβαση της θεολογίας. Εκεί ακριβώς μπορεί σήμερα πια να γίνει λόγος για τις σχέσεις της θεολογίας με την τεχνολογία. Η τεχνική χρειάζεται τη θεολογία μόνο εκεί που υστερεί, σε κάτι το οποίο διαφεύγει των ορίων της.

Κι αυτό που στερείται η τεχνολογία είναι η διασφάλιση της ελευθερίας του ανθρώπου, η κατοχύρωση της ανθρωπιάς του, η εγγύηση της ποιότητας της ζωής του, με δύο λόγια, η νοηματοδότηση της ανθρώπινης ύπαρξης. Το κοινό σημείο θεολογίας και τεχνολογίας είναι ότι κι οι δύο προλογίζουν την ανθρώπινη ελευθερία, ενδιαφέρονται γι’ αυτήν και ασχολούνται άμεσα μαζί της. Η διαφορά τους έγκειται στον τρόπο πρόσβασης: Ενώ η τεχνολογία κινείται στον άξονα της μετάβασης από την ανάγκη στην ελευθερία, η θεολογία λειτουργεί στο πεδίο των σχέσεων της αγάπης με την ελευθερία. Εκείνο που η θεολογία προσθέτει στην απελευθέρωση του ανθρώπου είναι η αγάπη, με την οποία δυναμιτίζει την ανάγκη και προλογίζει την ελευθερία.»

Μάριος Μπέγζος, Τεχνολογία και Θεολογία, 2009, ηλεκτρ. περιοδικό Αντίφωνο: Επιστήμες, φιλοσοφία, Τέχνες, Θεολογία.

Καθώς φθάνουμε στο τέλος της δίωρης αναζήτησής μας, σκέφτομαι ότι το πρόβλημα δεν είναι τελικά η τεχνολογία και τα θετικά ή αρνητικά της, αλλά πολύ περισσότερο οι ανθρώπινες σχέσεις. Έτσι θυμήθηκα ένα τραγούδι από τους Domenica. "Πέρασε η ώρα μα δε φάνηκες, άχρηστα ρολόγια που μου χάρισες..."

Και για όσους έχουν χρόνο και θέλουν να ακούσουν κάτι από την αγγλική σκηνή της δεκαετίας του '70 και τις αναζητήσεις της τότε νεολαίας για τους κινδύνους της τεχνολογίας και ειδικά εκείνους από την έκρηξη μιας πυρηνικής βόμβας: Black Sabbath,, "Electric Funeral".

                                           Robot minds of robot slaves lead them to atomic rage

                                   plastic flowers, melting sun, fading moon falls upon     

                                    dying world of radiation, victims of mad frustration
                                   Burning globe of oxy'n fire, like electric funeral pyre

Με λίγα λόγια...

Αναμφισβήτα από τότε που ανακαλύφθηκε ο ηλεκτρισμός ο άνθρωπος προήγαγε τον τεχνολογικό πολιτισμό, πολλές φορές σε βάρος του κοινωνικο-αισθητικού πολιτισμού.

Η χρήση της τεχνολογίας αποτελεί μια ευλογία που διευκολύνει τον άνθρωπο σε όλα τα επίπεδα και τις εκφάνσεις του βίου του. Στις μέρες μας οι θρησκείες χρησιμοποιούν την τεχνολογία, πράγμα θεμιτό και απαραίτητο. Ειδικότερα η Χριστιανική Εκκλησία δύναται μέσα από τις νέες τεχνολογικές δυνατότητες που προσφέρουν οι επιστημονικές ανακαλύψεις να μεταδώσει ποικιλοτρόπως και με αμεσότητα σε διάφορους αποδέκτες το μήνυμα του Ευαγγελίου.

Ωστόσο, η υπερβολική χρήση της τεχνολογίας υποδουλώνει τον άνθρωπο, δημιουργώντας μια θρησκευτική εξάρτηση ανάμεσα στον εαυτό του και την τεχνική. Κατά αυτόν τον τρόπο ο άνθρωπος κτίζει και εξουσιάζεται από "νέους θεούς", που ασκούν μια καινούριας μορφής βία. 

Αυτοί οι θεοί δεν είναι τόσο οι μηχανές ή τα όποια άλλα κατορθώματα του τεχνολογικού πολιτισμού, αλλά μάλλον το αυτο-είδωλό του, το οποίο τον απομονώνει από τη γνώση του πραγματικού του εαυτού, τον συνάνθρωπο, τη φύση και τον Θεό.

Αυτό που επείγει δεν είναι η άρνηση της τεχνολογίας ή "επιστροφή" σε άλλες εποχές κατά το πρότυπο θεμελιοκρατικών (φονταμενταλιστικών) θρησκευτικών ομάδων.

Πιο πολύ επείγει η "εξημέρωση" της τεχνολογίας και η επανατοποθέτηση του ανθρώπου απέναντι στο νέο τεχνολογικό και ψηφιακό περιβάλλον. 

Το μέτρο είναι πάντα το ζητούμενο και απαιτείται να περαμένει ο στόχος του ανθρώπου σε όλα τα επίπεδα της ζωής. Εκτός αν προτιμούμε να εμπιστευτούμε τα μέντιουμ άλλων εποχών ή να αφεθούμε αιχμάλωτοι στα ψηφιακά μέντιουμ.

Διαλέγετε και παίρνετε...  

  

Υποσημείωση
[1] H. Jonas, Technik, Medizin und Ethik, Franfurt 1985, pg. 43.