5.4 Φανατισμός (Α΄ Λυκείου 2017-18)

 "Η βία εν ονόματι της θρησκείας βιάζει την ουσία της θρησκείας. 

Και κάθε έγκλημα στο όνομα της θρησκείας είναι έγκλημα κατά της ίδιας της θρησκείας. Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να χρησιμοποιεί το λάδι της θρησκείας, 

για να δυναμώνει τη φωτιά των συγκρούσεων. 

Η θρησκεία είναι θείο δώρο, που γαληνεύει τις καρδιές, θεραπεύει τις πληγές 

και φέρνει πλησιέστερα άτομα και λαούς." 

Αρχιεπισκόπου Αλβανίας Αναστασίου [1]

Εισαγωγή

Σε προηγούμενη ανάρτησή μας (όπως και στην τάξη) συζητούσαμε για το κοινό χρέος των θρησκειών να υπερασπιστούν σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο τα ανθρώπινα δικαιώματα. Σε αυτά τα πλαίσια, αναγκαία είναι και η διαθρησκειακή συνεργασία προς όφελος των ανθρώπων.

Όμως, μια τέτοια συνεργασία κινδυνεύει όταν την έντιμη αναζήτηση και την αγαθή προαίρεση για συνεργασία αντικαθιστά το μένος και ο φανατισμός. Με τη σημερινή ανάρτησή μας θα προσπαθήσουμε να διακρίνουμε τα αίτια και τις μορφές του θρησκευτικού φανατισμού, όπως και τιςσυνέπειές τους, προσθέτοντας και τις δικές μας σκέψεις. 

Στη συνέχεια, θα προσχωρήσουμε στη γνωριμία με τις θέσεις του Χριστιανισμού για την υπέρβαση του φανατισμού, καθώς και στην αξιολόγησή τους.

Ξεκινάμε λοιπόν ένα από τα τελευταία ταξίδια μας για φέτος στον κόσμο της θρησκείας.

1. Επισήμανση φαινομένων φανατισμού.
Ξεκινάμε με μια απλή ερώτηση. Έχετε παρατηρήσει στον κοινωνικό χώρο που ζείτε εκδηλώσεις φανατικών συμπεριφορών;

Αν  αυτή τη στιγμή είχαμε ενώπον μας τους πρωταγωνιστές αυτών των φανατικών συμπεριφορών, τι θα τους λέγαμε;  Κάθε ομάδα διαλέγει δύο προσωπικά συναισθήματα και μια ερώτηση που θα έκαναν, αν βρίσκονταν απέναντι σε αυτά τα πρόσωπα και είχαν (βέβαια) τη δυνατότητα να διαλεχθούν μαζί τους.

2. Θρησκευτικός φανατισμός.
Δύσκολο πράγμα ο διάλογος με τους φανατικούς. Υπάρχει όμως θρησκευτικός φανατισμός;
Με αφορμή το παρακάτω σκίτσο (Ζαμπίκος), καταγράφουμε μια δική μας λεζάντα και στη συνέχεια, αναλύουμε το παρακάτω κείμενο. 

"Ὁ Ἅγιος ἔνδοξος Νεομάρτυς τοῦ Χριστοῦ Κωνσταντῖνος γεννήθηκε γύρω στὰ 1770 στὴν Ὕδρα ἀπὸ πτωχοὺς γονεῖς, τὸν Μιχαὴλ Δημαμᾶ, ὁ ὁποῖος ἦταν ναυτικός, καὶ τὴ Μαρίνα. Ὅταν ἔφθασε στὴν ἡλικία τῶν 18 ἐτῶν, ἄφησε τὴ γενέτειρά του καὶ ἦλθε στὴ Ρόδο γιὰ νὰ ἐξασφαλίσει τὰ πρὸς τὸ ζῆν καὶ νὰ βοηθήσει τὴν οἰκογένειά του. [...] Ἡ συναναστροφή του μὲ τοὺς Τούρκους εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα νὰ διωχθεῖ ἀπὸ τὴν ἐργασία του καὶ νὰ προσληφθεῖ στὴν ὑπηρεσία τοῦ Τούρκου διοικητῆ Χασὰν πασᾶ, ὁ ὁποῖος, ἐκτιμώντας τὸν χαρακτῆρά του, κατόρθωσε μὲ διάφορους τρόπους νὰ τὸν πείσει νὰ ἀρνηθεῖ τὸν Χριστὸ καὶ νὰ ἀσπασθεῖ τὴ θρησκεία τοῦ Μωάμεθ, δίνοντάς του τὸ ὄνομα Χασάν. [...]

Ὅταν πέρασαν τὰ τρία χρόνια, θέλησε νὰ ἐπιστρέψει στὴν Ὕδρα γιὰ νὰ ἐπισκεφτεῖ τὸ πατρικὸ σπίτι. Ἡ εἴδηση τῆς ἀποστασίας του εἶχε φτάσει στὴν Ὕδρα καὶ ἡ μητέρα του ἔκλαιε ἀπαρηγόρητη γιὰ τὸ κατάντημα τοῦ παιδιοῦ της. Ὅταν ἔφτασε στὴν Ὕδρα, διαπίστωσε ὅτι ὅλοι τὸν ἀποστρέφονταν, ἡ δὲ μητέρα του ἀρνήθηκε νὰ τὸν δεχτεῖ, λέγοντάς του πίσω ἀπὸ τὴν κλειδωμένη πόρτα ὅτι δὲν ἔχει γιὸ μὲ τὸ ὄνομα Χασάν. Ἡ ἄρνηση τῆς μητέρας του τὸν συγκλόνισε καὶ τὸν ἔκανε νὰ συναισθανθεῖ τὸ σφάλμα του. Ἐπέστρεψε μετανοημένος στὴ Ρόδο καὶ βασανιζόμενος ἀπὸ τὸν ἔλεγχο τῆς συνειδήσεως ἐπισκέφτηκε ἕναν πνευματικό. [...] Φεύγοντας ἀπὸ ἐκεῖ ἦλθε στὴν Κωνσταντινούπολη καὶ ἀναζήτησε ἔμπειρο πνευματικὸ γιὰ τὴν θεραπεία τῆς πληγωμένης ψυχῆς του. Ἐκεῖνος, ὅταν τὸν ἄκουσε, τὸν ὁδήγησε στὸν Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη Γρηγόριο τὸν Ε’, ὁ ὁποῖος ἀφοῦ τὸν ἐνουθέτησε κατάλληλα, τὸν ἔστειλε στὸ Ἅγιο Ὄρος γιὰ νὰ στερεωθεῖ στὴν πίστη καὶ νὰ ἀσκηθεῖ στὴν κατὰ Χριστὸν ζωὴ καὶ πολιτεία.

Μὲ τὶς εὐχὲς τοῦ Πατριάρχου ἀναχώρησε ὁ μακάριος γιὰ τὸν Ἄθωνα [...]

Φτάνοντας ὁ Κωνσταντῖνος στὴ Ρόδο παρουσιάστηκε στὸν Χασὰν Πασᾶ φορώντας τὸ μαῦρο ράσο καὶ τὸν σκοῦφο τῶν Μοναχῶν καὶ ὁμολόγησε τὴν πίστη του, δηλώνοντας ὅτι μετάνοιωσε γιὰ τὸ σφάλμα του καὶ ἐλέγχοντας τὸν πρώην ἀφέντη του γιὰ τὸ κακὸ ποὺ προκάλεσε στὴν ψυχή του. Ὁ Πασᾶς προσπάθησε κατ᾿ ἀρχὰς μὲ ὑποσχέσεις καὶ κολακεῖες νὰ τὸν μεταπείσει, ὅταν ὅμως διαπίστωσε τὸ ἀμετάπειστο τοῦ φρονήματός του διέταξε νὰ τὸν φυλακίσουν. Μετὰ ἀπὸ μερικὲς μέρες διέταξε νὰ τὸν φέρουν μπροστὰ ἀλλὰ πάλι ἄκουσε τὰ ἴδια ἀπὸ τὸ στόμα του. Τότε διέταξε νὰ τὸν μαστιγώσουν ἀλύπητα, νά τὸν σύρουν στοὺς δρόμους και νὰ τον υποβάλουν σε ακραία ββασανιστήριακαι μαρτύρια. Ὅλα αὐτὰ τὰ ὑπέμεινε μὲ καρτερία ὁ ἀνδρεῖος ἀθλητὴς τοῦ Χριστοῦ φωνάζοντας, ὅπως ὁ εὐγνώμων ληστής· «Μνήσθητί μου Κύριε, ὅταν ἔλθῃς ἐν τῇ βασιλείᾳ σου». Ὅταν οἱ ἀλιτήριοι κουράστηκαν νὰ τὸν βασανίζουν, τὸν ὁδήγησαν στὴ φυλακή. Τὴν ἐπαύριο τὸν ὁδήγησαν καὶ πάλι μπροστὰ στὸν διοικητή, ὁ ὁποῖος διέταξε νὰ τὸν δείρουν ἀλύπητα. Αἱμόφυρτο καὶ ἡμιθανῆ τὸν ἔριξαν ἐκ νέου στὴ φυλακή, ὅπου τοῦ παρουσιάστηκε μέσα σὲ φωτεινὴ δόξα ὁ Χριστὸς καὶ θεράπευσε τὶς πληγές του.

Μετὰ τρεῖς μέρες ὁ διοικητὴς διέταξε νὰ τὸν ξαναφέρουν μπροστά του. Ὅταν τὸν εἶδε νὰ ἔχει θαυματουργικὰ θεραπευθεῖ ἀπὸ τὶς πληγὲς καὶ νὰ εἶναι σῶος καὶ ἀβλαβής, διέταξε νὰ τὸν κλείσουν καὶ πάλι στὴ φυλακὴ καὶ νὰ δεσμεύσουν τὰ πόδια του στὸ τιμωρητικὸ ξύλο. Τὴ νύκτα ὅμως φωτίστηκε ὅλη ἡ φυλακὴ καὶ ὁ Μάρτυς λύθηκε ἀπὸ τὰ δεσμά του. Ὁ Διοικητὴς μετὰ ἀπὸ αὐτὸ τὸ γεγονὸς διέταξε νὰ τὸν βασανίζουν καθημερινὰ μὲ φρικτὰ βασανιστήρια. Ἕνας Χριστιανὸς τὸν ἐπισκεπτόταν κατὰ διαστήματα μεταφέροντάς του κρυφὰ τὴν Θεία Κοινωνία καὶ ἐμψυχώνοντάς τον νὰ παραμείνει πιστὸς μέχρι θανάτου.

Ὕστερα ἀπὸ πέντε μῆνες ἐγκλεισμοῦ τοῦ Μάρτυρος στὴ φυλακή, βλέποντας ὁ διοικητὴς ὅτι τὰ βασανιστήρια δὲν μπόρεσαν νὰ φέρουν τὸ ἀποτέλεσμα ποὺ προσδοκοῦσε, διέταξε τὴν καταδίκη του σὲ θάνατο. [...] 

Ὁ Μάρτυς τρεῖς ἡμέρες πρὶν προεῖδε τὴν ἡμέρα τοῦ μαρτυρίου του καὶ ζήτησε νὰ κοινωνήσει τῶν Ἀχράντων μυστηρίων. Τὰ χαράματα τῆς Τετάρτης 14 Νοεμβρίου, οἱ δήμιοι τὸν ὁδήγησαν στὸ Μανδράκι, ὅπου τὸν ἀπαγχόνισαν πάνω σὲ ἕνα πλάτανο καὶ ἔτσι ἔλαβε ὁ μακάριος τὸ ἀμάραντο στεφάνι τοῦ μαρτυρίου.

Ὁ διοικητὴς διέταξε νὰ πετάξουν τὸ σῶμα τοῦ Μάρτυρος πάνω σὲ ἕνα σωρὸ ἀπὸ ξύλα, ποὺ βρισκόταν δίπλα στὸν τόπο τοῦ μαρτυρίου.  

Ἡ Μνήμη του Ἑορτάζεται στίς 14 Νοεμβρίου." (ΠΗΓΗ: Ι Μ Ρόδου)

Ποιος πρωταγωνιστεί; Που και πότε έγινε η ιστορία; 
Πως και γιατί ο άγιος Κωνσταντίνος ο Υδραίος οδηγήθηκε στο μαρτύριο;
Ποια ήταν στάση των φανατισμένων βασανιστών του αγίου;
Ποια είναι η δική σας θέση για το γεγονός;

3. Διαστάσεις του θρησκευτικού φανατισμού. Η θέση του Χριστιανισμού.
Το θρησκευτικό μένος ίσως αποτελεί μια από τις ακραίες και επικίνδυνες μορφές φανατισμού.
Ποιες είναι όμως οι διαστάσεις του; Ποια είναι η θέση του Χριστιανισμού;
Διαβάζουμε τα κείμενα του Φ.Μ. Ποια είναι η βασική ιδέα;

Στη συνέχεια, ας φανταστούμε ότι το περίγραμμα στον τοίχο είναι ένας φανατικός θρησκευόμενος και γράφουμε μέσα στο περίγραμμα, τι σκέφτεται και ποια είναι τα συναισθήματά του για τη θρησκευτική του κοινότητα. Ενώ έξω από το περίγραμμα, τι σκέφτεται και ποια τα συναισθήματα για τους πιστούς μιας άλλης κοινότητας (έξω από το περίγραμμα). 
Ποια άραγε να είναι η ταυτότητά του; (όνομα, ηλικία, μόρφωση, επάγγελμα, ασχολίες, κ.λπ.). 
Τι παρατηρείτε; 
Ποιο είναι το προφίλ του φανατικού θρησκευόμενου; Γιατί γίνεται φανατικός;
Τι του λείπει και τι ψάχνει στον φανατισμό; 

Τώρα έχουμε τον ρόλο του χριστιανού. Τι θα τον συμβουλεύατε;

4. Αντιμετώπιση του θρησκευτικού φανατισμού.

Ο φανατισμός αποτελεί ψυχοπαθολογική κατάσταση και οι πιστοί κάθε θρησκείας, και ειδικά οι χριστιανοί, οφείλουν να αντισταθούν απέναντι σε τέτοια νοσηρά φαινόμενα. Για να ολοκληρώσουμε τις αναζητήσεις μας, ας φανταστούμε ότι κάποιο δημόσιο πρόσωπο εκφράζει έναν φανατικό δημόσιο λόγο, ένα κήρυγμα μισαλλοδοξίας.

Μέσα από μια επιστολή διαμαρτυρίας, επισημαίνουμε τις συνέπειες αυτού του «κηρύγματος» και εκφράζουμε τις δικές μας απόψεις.

Επίλογος

Τελικά οι φανατικοί έχουν την ίδια θρησκεία.Τις ψυχοπαθολογικές εμμονές τους και τα όσα ψυχικά τραύματα και απωθημένα. Όλα τα άλλα είναι δικαιολογίες για να εκφράσουν το αρρωστημένο μένος τους.

Ο Χριστιανισμός αρνείται τον φανατισμό. Ο Χριστός δίδαξε έμπρακτα την αγάπη, τονίζοντας ότι κάθε άνθρωπος όσο διαφορετικός κι αν είναι, αποτελεί τον πλησίον. Ενδεικτική είναι η παραβολή του Σπλαχνικού Σαμαρείτη (Λκ. 10, 25-37)

Το παράδειγμα του Κυρίου ακολουθούν οι μαθητές Του, αλλά και οι ανά τους αιώνες μαθητές Του μέχρι σήμερα. Στην Καινή Διαθήκη, αλλά και στα κείμενα των Πατέρων της Εκκλησίας πουθενά δεν αναφέρεται η χρήση βίας για τη διάδοση του Χριστιανισμού.

Βέβαια, όπως προαναφέρθηκε, η ιστορία του Χριστιανισμού έχει πολλά παραδείγματα βίαιης επιβολής της εν Χριστώ διδασκαλίας. Αυτά οφείλονται σε παρερμηνεία της χριστιανικής διδασκαλίας, σε ζηλωτική και θεμελιοκρατική κατονόηση των ευαγγελικών επιταγών και οπωσδήποτε σε εξυπηρέτηση αλλότριων συμφερόντων (πολιτικών, εξουσιαστικών κλπ).

Η αποδοχή της ιδιαιτερότητας και η κατάφαση της προσωπικής ελευθερίας κάθε ανθρώπου (και επομένως και κάθε λαού) επιβεβαιώνει την αγάπη προς τον Σταυρωθέντα και Αναστάντα Κύριο. Η ενέργεια αυτή ουσιαστικά ασπάζεται την «κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ» δημιουργία και ωθεί την ανθρώπινη υπόσταση προς το «καθ᾿ ὁμοίωσιν» του Θεού. Κριτήριο της στάσης τούτης παραμένει ο Ενσαρκωμένος Λόγος του Θεού[1]. Σύμφωνα με τον Αρχιεπίσκοπο Αλβανίας Αναστάσιο, όπως Εκείνος κατακτούσε τις καρδιές των ανθρώπων με την ειρήνη, τη χαρά και την αγάπη κατά τον ίδιο τρόπο οφείλουν τα μέλη της Εκκλησίας να λειτουργούν· «χωρίς πολεμικήν, χωρίς κριτικήν των άλλων ομολογιών, χωρίς επιθέσεις», ούτε ακόμη εναντίον των άλλων θρησκειών.

Βέβαια, και ο φανατισμός αποτελεί μια αμαρτωλή πράξη. Τι είναι όμως αμαρτία;

Αυτή η βασική και παρεξηγημένη έννοια θα μας απασχολήσει σε μια επόμενη ανάρτηση.

Προς το παρόν, ας ακούσουμε το τραγούδι των Manic Street Preachers "If you tolerate this then your children will be next", το οποίο μεταφέρει με άμεσο και μεστό τρόπο το μήνυμα ενάντια στο φασισμό και τηρουμένων των όποιων αναλογιών ενάντια σε κάθε είδους φανατισμό. 

[1] Αναστασίου, Παγκοσμιότητα και Ορθοδοξία, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2000, σελ. 205.