Ισραηλιτική Κοινότητα Ρόδου: Δίψα για ζωή

Κάρμεν Κοέν: Υπεύθυνη της Ιουδαϊκής Κοινότητας Ρόδου.

«Όλοι οφείλουμε να μάθουμε να ζούμε αρμονικά. Η συμπεριφορά εξαρτάται πάντα από την παιδεία που λαμβάνει ο καθένας στο σπίτι του.

«Ήταν το πιο μεγάλο ταξίδι που έκαναν οι Γερμανοί για να εξοντώσουν κόσμο, παρόλο που ήταν στο τέλος του πολέμου και είχαν χάσει το πόλεμο. Ξεκίνησαν από εδώ στις 23 Ιουνίου και έφθασαν στο Άουσβιτς στις 15 Αυγούστου. […] Επίσης ξέρουμε από τα 2500 άτομα Εβραίους της Ρόδου, τα 1900 τα έστειλαν στους θαλάμους αερίων την ίδια μέρα που έφτασαν.  […] Τώρα είμαστε 20 άτομα εδώ».

«Ειδικά με τους μετανάστες οφείλουμε να θυμόμαστε ότι κανείς δε γίνεται μετανάστης γιατί το θέλει. Αναγκάζεται να φύγει. Κι εμείς οι Έλληνες γίναμε στο παρελθόν μετανάστες, γιατί αναγκαστήκαμε να φύγουμε από τα σπίτια μας. Οπότε να μάθουμε να δεχόμαστε τους μετανάστες, τους ανθρώπους διαφορετικού θρησκεύματος ή κάθε ετερότητας και να τους σεβόμαστε»

Ακολουθεί ολόκληρη η συνέντευξη της κας Κάρμεν Κοέν.

1)    Κυρία Κοέν, σας ευχαριστούμε πολύ που μας δεχθήκατε. Α θέλαμε να σας ρωτήσουμε κάποια πράγματα για την Ιουδαϊκή θρησκεία. Πρώτα από όλα, θα θέλατε να μας περιγράψετε την καθημερινή ζωή ενός πιστού Ισραηλίτη, όσον αφορά τα θρησκευτικά του καθήκοντα; Για παράδειγμα υπάρχουν συγκεκριμένες ώρες που προσεύχεστε ή κάποια ιερή μέρα; Έχετε κάποιο περιορισμό στην διατροφή σας;

Απ. : Κατ’  αρχάς οι Έλληνες Εβραίοι πάντοτε ήμασταν παραδοσιακοί. Κρατούσαμε τις παραδόσεις και όχι τόσο το θρησκευτικό κομμάτι. Βέβαια τα παλιά τα χρόνια η θρησκευτικότητα ήταν πιο έντονη, όπως στη Θεσσαλονίκη. Αλλά και εδώ, τη Ρόδο, πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο τη λέγανε Μικρή Ιερουσαλήμ. Εδώ είχαμε έξι συναγωγές. Οι παλιοί ήταν πιο θρησκευόμενοι. Είχαν θρησκευτικούς αρχηγούς και δασκάλους. Ήμασταν μια μεγάλη ομάδα και όλοι μαζί μπορούσαμε να τηρήσουμε τις θρησκευτικές διατάξεις. Μέχρι το 1938 που ξεκίνησαν οι περιοριστικοί νόμοι των Ιταλών φασιστών, μπορούσαμε να κρατήσουμε την ημέρα του Σαββάτου, την αργία, να μην πηγαίνουμε σχολείο, να μην ανοίγουμε τα καταστήματα. Μετά το Β΄ Π. Π. οι γονείς μου, που τότε ήταν νέοι, δεν υπήρχαν σχολεία εβραϊκά για να μάθουμε την πίστη. Η μαμά μου δε γνώριζε να μου πει πολλά πράγματα. Πηγαίναμε και στη Συναγωγή και όλα τελούνταν στα εβραϊκά, και δεν καταλαβαίναμε. Γενικά δεν είχαμε θρησκευτικούς λειτουργούς για να μας καθοδηγήσουν. Τα τελευταία χρόνια αρχίζουμε και μεταφράζουμε. Σε γενικές γραμμές τη Δευτέρα, την Πέμπτη και το Σάββατο βγάζουμε την Τορά, το ιερό βιβλίο, και κάνουμε τη λειτουργία. Προσευχόμαστε πέντε φορές την ημέρα. Οι Εβραίοι Έλληνες με εξαίρεση τους ηλικιωμένους πάνε στη Συναγωγή, οι υπόλοιποι επισκέπτονται σε κάποια τελετή (γάμος, κηδεία). Στη Ρόδο είμαστε 20 άτομα, δεν υπάρχει ραβίνος και έτσι τα παιδιά μας δε μαθαίνουν πολλά πράγματα περί θρησκείας.  

3)    Πόσες συναγωγές υπάρχουν στην Ρόδο;

ΑΠ: Πριν το Β΄ Π. Π. υπήρχαν 4 συναγωγές και δύο οίκοι ερμηνείας της Τορά. Η μόνη που βρίσκεται σε λειτουργία είναι αυτή. Μια πιο παλιά που βρίσκεται δίπλα στον άγιο Παντελεήμονα, ιδρύθηκε το 1480. Είναι ρομανιώτικη. Οι Ιππότες έδωσαν την άδεια να κτισθεί γιατί οι Εβραίοι τους βοήθησαν να αντιμετωπίσουν τους Οθωμανούς που τους πολιόρκησαν. Υπήρχε και μετά το Β΄ Π.Π., έχουμε φωτογραφίες μέχρι και το 1950, αλλά λόγω των βομβαρδισμών κατέρρευσε. Πλέον υπάρχουν λίγα κομμάτια που έχει βρει η Αρχαιολογική υπηρεσία.

4)    Πως είναι διακοσμημένη και ποιοι είναι οι συμβολισμοί μιας συναγωγής;

ΑΠ: Υπάρχει η Τεβα, όπου γίνεται το κήρυγμα. Επίσης, βλέπετε το Αστέρι του Δαβίδ,

Η μενορά είναι πνευματικό σύμβολο, συμβολίζει τις 7 μέρες της Εβδομάδας, τις 7 μέρες της δημιουργίας του κόσμου και τη Σοφία του Θεού.

Αυτή η Συναγωγή ξεχωρίζει. Έχει δύο ιερά, δηλαδή χώρους που φυλάσσεται η Τορά. Όλοι προσπαθούν να βρουν το λόγο που υπάρχουν δύο ιερά. Υπάρχουν νομίζω 5 συναγωγές στον κόσμο με 2 ιερά. Μια παλιότερη ερμηνεία είναι ότι επί Οθωμανοκρατίας, λέγαν ότι για να υπάρχει η Τορά, έπρεπε δίπλα να υπάρχει και ένα Κοράνι. Άλλη ερμηνεία αναφέρει ότι υπήρχαν πολλά ιερά βιβλία και τα χώριζαν ανάλογα πια χρησιμοποιούσαν πιο συχνά. Εμείς όμως βρήκαμε ότι στις Σάρδεις (Μικρά Ασία) υπήρχε μια παρόμοια Συναγωγή,  ακριβώς με 2 ιερά και πόρτα στη μέση. Πολλοί Εβραίοι ήρθαν από τα παράλια της Μικράς Ασίας εδώ. Προφανώς έτσι το είχαν δει και έτσι δημιούργησαν τη Συναγωγή.

5)    Υπάρχουν Ραβίνοι στην Ρόδο;

ΑΠ: Όχι, για να υπάρξουν απαιτείται να υπάρχουν 10 ενήλικοι άντρες στην κοινότητα.

6)    Ποιες είναι οι κυριότερες θρησκευτικές γιορτές της ιουδαϊκής θρησκείας και ποια είναι τα κυριότερα έθιμά σας; (εκείνα που πιστεύετε ότι είναι μεγαλύτερης σημασίας;

ΑΠ: Η πρωτοχρονιά είναι η θρησκευτική πρωτοχρονιά. Είναι ο κύκλος που τελειώνει ο κύκλος των αναγνωσμάτων της Παλαιάς Διαθήκης και μετά ακολουθεί και η μέρα του εξιλασμού. Ζητάμε συγχώρεση για τις αμαρτίες που έχουμε κάνει. Και ζητάμε από τον Θεό υγεία, ευημερία, καλή ζωή. Αρχίζει η χρονιά και είναι ευκαιρία να αρχίσουμε κάτι νέο. Μετά είναι η εορτή της Σκηνοπηγίας. Επίσης, το Χάνουκα είναι μια χαρούμενη γιορτή, κοντά στα Φώτα τα δικά σας. Στη γιορτή αυτή θυμόμαστε την εξέγερση των Μακκαβαίων ενάντια στους Σελευκιδείς που είχαν μετατρέψει το ναό του Σολομώντας σε στάβλο.

Κάθε μέρα ανάβουμε στη μενορά, το κηροπήγιο που βλέπετε, ένα κερί για 8 ημέρες. Την ένατη ανάβουμε το μεσαίο που είναι πιο ψηλό από τα άλλα. Επίσης αυτή την ημέρα τρώμε φαγητά μαγειρεμένα στο λάδι, όπως είναι οι λουκουμάδες και οι πατάτες. Έπειτα ακολουθεί η Πουρίμ και θυμόμαστε τα γεγονότα της Εσθήρ. Κατά το μήνα Νισάν, την άνοιξη, γιορτάζουμε το Πάσχα, δηλαδή την απελευθέρωση από την Αίγυπτο. Έπειτα ακολουθεί η Πεντηκοστή, όπου θυμόμαστε ότι ο Μωυσής έλαβε τις 10 εντολές στο όρος Σινά. Επίσης, για να βρούμε το ιουδαϊκό έτος πρέπει να προσθέσουμε στο 2019 τον αριθμό 3761. Διότι από τότε μετράμε ότι έγινε ο κόσμος. Έτσι φέτος, για κάνετε την πρόσθεση, έχουμε… 5780.

Όσον αφορά τα έθιμα, όλες οι γιορτές συνδυάζονται με φαγητό και συνεύρεση όλης της οικογένειας.

7)    Σε ποια γλώσσα είναι γραμμένα τα βιβλία και σε ποια γλώσσα τελείται η προσευχή στη Συναγωγή; Είναι κατανοητά από τους πιστούς; 

ΑΠ: Παλιότερα τελούνταν στα εβραϊκά ή στα αρχαία ελληνικά. Τα τελευταία χρόνια ξεκίνησαν να γίνονται μεταφράσεις.

8)    Για την ιουδαϊκή θρησκεία υπάρχει μεταθανάτια ζωή; Πιστεύετε στον παράδεισο; Πως περιγράφεται στα βιβλία;

ΑΠ: Αν και δεν είμαι θεολόγος, έψαξα ορισμένα στοιχεία για να σας πω. Από ότι κατάλαβα, γενικά η εβραϊκή θρησκεία (ίσως κάνω και λάθος), μεγαλύτερη σημασία έχει το παρόν. Δεν κάνουμε το καλό για να ανταμειφθούμε μετά. Το καλό αναφέρεται σε αυτή την ζωή. Στον εβραϊσμό μας απασχολεί το τώρα. Να διαλέγουμε το καλό ή το κακό.

9)    Θέλετε να μας μεταφέρετε τους βασικούς σταθμούς της ισραηλίτικης παρουσίας στη Ρόδο;

ΑΠ: Στη Ρόδο η παρουσία των Εβραίων υπάρχει από τον 2^ο αι. π.Χ. Η Ρόδος έχει διατηρήσει, από πολλούς αιώνες, αναλλοίωτα στοιχεία, της εβραϊκής παρουσίας. Διάφορα ιστορικά κείμενα επιβεβαιώνουν την παρουσία τους κατά τον 12ο μ.Χ. αιώνα και οι Εβραίοι υπολογίζεται ότι ήταν περίπου 500.
          Οι Σεφαρδιτες Εβραίοι, που διώχθηκαν από την Ιερά Εξέταση στην Ισπανία, ήρθαν στη Θεσσαλονίκη, στη Ρόδο και αλλού. Ρομανιότες είναι οι Έλληνες Εβραίοι, αλλά αφομοιώθηκαν από τους Σεφαρδίτες. Οι Ρομανιώτες δε μιλούσαν λαντινο αλλά γιοβανικ. Για παράδειγμα οι γονείς μου όταν δεν θέλανε να καταλάβουμε κάτι, μιλούσαν μεταξύ τους λαντινο. Με τον καιρό αφομοίωσαν και τους Έλληνες Εβραίους. Οι Εβραίοι της Ρόδου επίσης καταγράφονται ως ένθερμοι υπερασπιστές της πόλης εναντίον των Τούρκων, το 1480. Μετά την επίθεση των Τούρκων στο νησί έμειναν μόνο 22 εβραϊκές οικογένειες, οι οποίες παρά τον φόβο των αρχικών επιθέσεων από τους Τούρκους ξαναβρήκαν τη δύναμη να συνεχίσουν τη ζωή τους. Τον 16ο αιώνα μ.Χ. πολλοί Εβραίοι εκδιώχθηκαν από τη Ρόδο με απόφαση του Συμβουλίου των Ιπποτών. Η έλευση νέων οικογενειών ομοθρήσκων από τη Θεσσαλονίκη, λίγο αργότερα, είχε ως αποτέλεσμα η Ρόδος να γίνει ένα σημαντικό Σεφαραδικό κέντρο. Κατά την διάρκεια των επόμενων τεσσάρων αιώνων, ιδρύθηκαν πολλές Συναγωγές και Ραββινικές Σχολές, που παράλληλα με την άνθηση του εμπορίου έδωσαν στην Ισραηλιτική Κοινότητα εξέχουσα θέση.
    Οι Εβραίοι της Ρόδου ζούσαν σε δύο συνοικίες, διατηρούσαν δύο Συναγωγές και οι περιηγητές που την επισκέπτονταν αναφέρονταν στην ευσέβειά τους και την ενασχόλησή τους με θεολογικά θέματα.

10) Κατά την περίοδο της ναζιστικής κατοχής, έγιναν διώξεις Ισραηλιτών στη Ρόδο; Συνέλαβαν κάποιον από την ιουδαϊκή κοινότητα; Επέζησε κάποιος;

ΑΠ: Το 1930 πολλοί Εβραίοι Ροδίτες μετανάστευσαν στην Αμερική και την Ευρώπη για οικονομικούς λόγους. Το 1938 όταν επιβλήθηκαν οι στρατιωτικοί νόμοι της φασιστικής Ιταλίας που ανάγκασαν τα παιδιά να μην πηγαίνουν στο σχολείο, όπως μας έλεγε ο κος Μοδιάνο, επιζών από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί, το 1938 πήγε στο σχολείο και ήταν κλειστό. Εκεί οι Ιταλοί στρατιώτες τους ζήτησαν να φύγουν, λέγοντάς τους ότι απαγορεύεται. Επίσης απαγορεύτηκε να έχουν καταστήματα, να τηρούν την αργία του Σαββάτου, όλα αυτά το 1938. Κί άλλος κόσμος άρχισε να φεύγει. Όταν ήρθαν οι Γερμανοί το 1943, ο πληθυσμός ήταν 2500 άτομα περίπου. Αυτά τα 2500 άτομα στάλθηκαν σε στρατόπεδα, όλοι οι Εβραίοι Ροδίτες. Εκτός από 42 άτομα τα οποία γλύτωσε ο Τούρκος πρόξενος, γιατί είχαν τουρκικά διαβατήρια. Είπε ότι είναι δικοί μας πολίτες και δε θα τους πειράξετε. Όμως αυτοί οι 42 αναγκάστηκαν να φύγουν στην Τουρκία. Τους μαζέψανε από εδώ 23 Ιουνίου του 1944. Ήταν το πιο μεγάλο ταξίδι που έκαναν οι Γερμανοί για να εξοντώσουν κόσμο, παρόλο που ήταν στο τέλος του πολέμου και είχαν χάσει το πόλεμο. Ξεκίνησαν από εδώ στις 23 Ιουνίου και έφθασαν στο Άουσβιτς στις 15 Αυγούστου. Τα τελευταία χρόνια ο κύριος Μοδιάνο επισκέπτεται το Αούσβιτς 6-7 το χρόνο με ομάδα παιδιών από την Ιταλία. Οι Γερμανοί ήταν τυπικοί στην καταλογράφηση. Εκεί ο κος Μοδιάνο βρήκε το αρχείο με τους Εβραίους από τη Ρόδο. Και ξέρουμε ακριβώς, τι ώρα έφθασαν, πόσοι άντρες, γυναίκες, παιδιά. Επίσης ξέρουμε από τα 2500 άτομα, τα 1900 τα έστειλαν στους θαλάμους αερίων την ίδια μέρα που έφτασαν.  Τον Ιούνιο του 2002 ανεγέρθηκε στην Πλατεία Εβραίων Μαρτύρων, στην παλιά πόλη της Ρόδου, Μνημείο αφιερωμένο στη μνήμη των Εβραίων του νησιού που εξοντώθηκαν κατά το Ολοκαύτωμα.

Σημείωση του διαχειριστή του ιστολογίου: 

Στο ακόλουθο βίντεο ο κος Σαμουήλ Μοδιάνο μιλάει σε μαθητές/μαθήτριες του Γυμνασίου Λ/Τ Έμπωνα για το Ολοκαύτωμα.

Επίσης διαβάστε τη Μαρτυρία της Λουκίας Καπελούτο

11) Σήμερα από πόσα μέλη αποτελείται η ισραηλιτική κοινότητα στη Ρόδο; Και μια προσωπική ερώτηση. Πως εσείς και η οικογένεια σας καταλήξατε στη Ρόδο; Πόσα χρόνια είστε εδώ;

ΑΠ: Το 1956 δημιουργήθηκε η κοινότητα. Οι Εβραίοι σήμερα ήρθαν από άλλες πολλές. Εγώ από τον Βόλο και ο άνδρας μου από τη Χαλκίδα. Μετά τον πόλεμο υπήρχε παντού οικονομικό πρόβλημα. Το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο έβγαλε μια απόφαση, που έλεγε ότι όσοι θέλουν ένα σπίτι και μια εργασία μπορούν να έρθουν στη Ρόδο. Έτσι ήρθαν περίπου 20 οικογένειες. Έτσι ξεκίνησε πάλι η κοινότητα. Ο αριθμός αυτός με τα χρόνια μεταβλήθηκε. Πολλοί πέθαναν, τα παιδιά έφυγαν για σπουδές, άλλα δεν επέστρεψαν. Τώρα είμαστε 20 άτομα εδώ. Εγώ πέρασα όλη μου τη ζωή εδώ. Ήρθα 20 χρονών και έχω ζήσει τα περισσότερα χρόνια μου.

12) Έχετε δεχθεί ποτέ ρατσισμό λόγω θρησκείας ή για παράδειγμα έχετε ακούσει ποτέ να μην δέχονται κάποιο Ισραηλίτη σε κάποια δουλειά λόγω της θρησκείας του;

ΑΠ: Ρατσισμός υπάρχει παντού. Όταν είσαι διαφορετικός από θρησκευτική πλευρά ή εθνική ή κοινωνική το αισθάνεσαι. Στην Ελλάδα υπάρχει λεκτικός ρατσισμός. Μιλάμε, ο ρατσισμός είναι προφορικός και δε έρχεται κάποιος να κάνει ζημιά. Μπορεί ο ρατσισμός να έρθει από μορφωμένους και θρησκευόμενους ανθρώπους. Θυμάμαι όταν ήμουν παιδί, ο θεολόγος που είχα, όπως επίσης και ο θεολόγος της κόρης μου, άρχιζε μια συζήτηση για το μεσανατολικό και περίμενε από την κόρη μου μια απάντηση. Αυτό είναι δείγμα έλλειψης παιδείας. Επίσης είναι λυπηρό όταν σχολεία επισκέπτονται τη συναγωγή και οι γονείς τους απαγορεύουν να εισέλθουν. Εξαρτάται πάντα από την παιδεία που λαμβάνει ο καθένας στο σπίτι του.

13) Για την ιουδαϊκή θρησκεία υπάρχει μεταθανάτια ζωή; Πιστεύετε στον παράδεισο; Πως περιγράφεται στα βιβλία;

ΑΠ: Αν και δεν είμαι θεολόγος, έψαξα ορισμένα στοιχεία για να σας πω. Από ότι κατάλαβα, γενικά η εβραϊκή θρησκεία (ίσως κάνω και λάθος), μεγαλύτερη σημασία έχει το παρόν. Δεν κάνουμε το καλό για να ανταμειφθούμε μετά. Το καλό αναφέρεται σε αυτή την ζωή. Στον εβραϊσμό μας απασχολεί το τώρα. Να διαλέγουμε το καλό ή το κακό.

14) Ποια θεωρείται ότι είναι η πιο σημαντική αρετή στον Ιουδαϊσμό; 

ΑΠ: Για εμένα αρετή είναι να διατηρώ όσο μπορώ τα πιστεύω μου και να σέβομαι τα δικά σου. Να μην είμαστε ακραίοι παντού (πολιτική, θρησκεία, έθνος). Να πιστεύεις και να πιστεύω όπου θέλω, δίχως να σε ενοχλώ. Όπως και με τους μετανάστες. Πρέπει να μάθουμε να σεβόμαστε τον άλλον όπως είναι και να τον αφήνουμε να λειτουργεί στην προσωπική του, τη θρησκευτική του ζωή ελεύθερα.

15) Θα θέλατε να δώσετε ένα μήνυμα στους μαθητές/στις μαθήτριες;

ΑΠ: Ζούμε σε μια πόλη που είναι πολυπολιτισμική και για εμένα αυτή είναι η ομορφιά της Ρόδου. Εδώ από πολύ παλιά υπήρχαν άνθρωποι διαφορετικών πολιτισμών και θρησκειών. Ορθόδοξοι, καθολικοί, Εβραίοι, Μουσουλμάνοι. Όλοι οφείλουμε να μάθουμε να ζούμε αρμονικά. Εμείς οι Έλληνες αλλά και γενικά ο άνθρωπος είναι ρατσιστής. Ειδικά με τους μετανάστες οφείλουμε να θυμόμαστε ότι κανείς δε γίνεται μετανάστης γιατί το θέλει. Αναγκάζεται να φύγει. Κι εμείς οι Έλληνες γίναμε στο παρελθόν μετανάστες, γιατί αναγκαστήκαμε να φύγουμε από τα σπίτια μας. Οπότε να μάθουμε να δεχόμαστε τους μετανάστες, τους ανθρώπους διαφορετικού θρησκεύματος ή κάθε ετερότητας και να τους σεβόμαστε. Από δω και πέρα έτσι είναι ο κόσμος!

 Σημείωση του υπεύθυνου καθηγητή - διαχειριστή του ιστολογίου:

Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της δ.ε. 3.2 Στερεότυπα της Β΄ Λυκείου. Οι μαθητές/μαθήτριες απέδωσαν-μετέφεραν τα κύρια σημεία των λόγων της κας Κάρμεν Κοέν. Τυχόν παραλείψεις ή λάθη βαραίνουν αποκλειστικά τον υπεύθυνο καθηγητή. Θερμές ευχαριστίες οφείλονται στην  κα Κάρμεν Κοέν για τη φιλοξενία και την όμορφη συζήτηση.
Ανάλογες ευχαριστίες και συγχαρητήρια οφείλονται και στους μαθητές/στις μαθήτριες του Β15 καθώς και στον διευθυντή και τον σύλλογο των καθηγητών/καθηγητριών του Βενετοκλείου 1ου Λυκείου Ρόδου για την υποστήριξή τους και τον καθηγητή κο Ηρακλή Πιπίνο που συνόδευσε τους μαθητές/τις μαθήτριες.