4.3 Έκφραση - Β΄ Λυκείου (2017-18)

"Οι πατέρες θεώρησαν αναγκαίο όλα αυτά να ζωγραφίζονται σαν κάποια δείγματα αρίστων έργων σε εικόνες για σύντομη υπόμνηση [...] 

Δεν προσκυνούμε την ύλη του Ευαγγελίου ούτε την ύλη του Σταυρού, 

αλλά τη μορφή του Κυρίου"

(Αγίου Ιωάννη Δαμασκηνού, Έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως, μτφρ. Ν. Ματσούκα, εκδ. Π. Πουρναράς 199, Θεσσαλονίκη, σελ. 395)

Εισαγωγή

Η θρησκευτική γλώσσα εκφράζεται με διάφορα σύμβολα, όρους, εικόνες, μύθους και παραστάσεις που συμπυκνώνουν τα βαθειά νοήματα της κάθε θρησκείας. Ιδιαίτερα στον χριστιανικό κόσμο η θρησκευτική γλώσσα επηρέασε τον πολιτισμό και οι Ευαγγελικές σταθερές αποτέλεσαν τα θεμέλια για έναν ανθρώπινο πολιτισμό, ξέχωρα από τις όποιες ιστορικές αστοχίες που αποτελούν ένα άλλο θέμα.

Με την ανάρτηση αυτή θα προσπαθήσουμε να ανακαλύψουμε ορισμένες μορφές έκφρασης της χριστιανικής πίστης στην τέχνη και στη συνέχεια να αξιολογήσουμε την ποικιλία των τρόπων έκφρασης του θρησκευτικού συναισθήματος στην Ορθόδοξη παράδοση.

Ας ξεκινήσουμε λοιπόν το ταξίδι στη θρησκευτική τέχνη με μια ανάρτηση γεμάτη τέχνη εικονική και όχι μόνο!

1. Μορφές έκφρασης της πίστης και των θρησκευτικών βιωμάτων.

Με ποιους τρόπους άραγε μπορεί κάποιος να εκφράσει τις θρησκευτικές εμπειρίες, πεποιθήσεις και συναισθήματά του; Εσείς τι θα επιλέγατε και γιατί;

   2. Θρησκευτικό συναίσθημα και ποικίλες μορφές έκφρασης στις θρησκείες.

Οι μορφές θρησκευτικής έκφρασης ποικίλουν και συνδέονται με τη συναισθηματική κατάσταση του καθενός/της καθεμιάς, τα χαρίσματά του/της, αλλά και τη διάθεσή του/της στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Ας παρατηρήσουμε τις παρακάτω εικόνες ή έργα τέχνης και ας προσπαθήσουμε να τις επεξεργαστούμε.

Με ποιο τρόπο συνδέονται οι εικόνες και τα έργα τέχνης (ποια είναι τα
κοινά τους στοιχεία);
Τι σκέψεις σου δημιουργεί αυτή η σύνδεση;
Ποιες ερωτήσεις έχεις;

Γιούλα Κουζένκοβα, Πάσχα (2002)

Ντμίτρι Πετρόφ, Η προσευχή της εγκύου, 2005.

Θεόδωρος Ράλλης, Η κανδήλα

Θεόδωρος Ράλλης, Μετά τη θεία Λειτουργία

3. Θρησκεία, πίστη και τέχνη
Αναμφισβήτητα, οι πιστοί μέσα από την τέχνη αποτυπώνουν παραστάσεις και βιώματα από την καθημερινή τους ζωή και εκφράζουν τα συναισθήματά τους.
Πόσο δυνατή είναι η τέχνη για τη θρησκεία;
Πως μπορεί να σκέφτεται ένας δημιουργός για το έργο του και για τα μηνύματά του;
Ας συνθέσουμε κι εμείς πάνω στις συνθέσεις ενός δημιουργού!

Ας παρατηρήσουμε τις εικόνες του Φ.Μ. με την Παναγιά την "Καρδιότησα" και τις παραλλαγές της. Στη συνέχεια, διαβάζουμε του Χ. Μπόκορου. Τι σκέψεις σας δημιουργεί για την καλλιτεχνική και ειδικά τη θρησκευτική καλλιτεχνική δημιουργία;

4. Αξιολόγηση των ποικίλων θρησκευτικών εκφράσεων που εντοπίζονται στο περιβάλλον των μαθητών/μαθητριών.

Ο κάθε δημιουργός διατηρώντας τα βασικά στοιχεία προσπαθεί να επικοινωνήσει με τον κάθε δέκτη του έργου του. Ωστόσο, απαιτείται να μη λησμονεί ότι η τέχνη αποτελεί δημιουργική συνέχεια. Ο κάθε καλλιτέχνης αφομοιώνει τα χαρακτηριστικά του παρελθόντος και προσθέτει πέρα από το δικό του συναίσθημα και σκέψη και τη δική του πνοή, όπως αυτή μπορεί να εκφραστεί.

Με βάση αυτές τις σκέψεις, αναρωτιέμαι πως εκφράζεται η χριστιανική τέχνη στο πέρασμα των αιώνων;

Ας παρατηρήσουμε και τις παρακάτω εικόνες. Αναλύοντας την κάθε εικόνα, θα προσπαθήσουμε να "επικοινωνήσουμε" με τον δημιουργό της. Τι άραγε θέλει να μας πει; Ποιο είναι το μήνυμά του;

Αρχάγγελος Μιχαήλ, φορητή εικόνα 14ος αι., Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών

Μιχαήλ Άγγελος, Άγγελος με κηροπήγιο, Basilica San Domenico, Bologna, Italy

Φίκος, Wasted love, 2014

Και για όσους επιθυμούν μια παραπάνω συσχέτιση (γνωρίζετε εσείς ποιοι είστε), μπορούν να ακούσουν και το τραγούδι των Iron Maiden με τίτλο Wasted Love και να προβληματιστούν ακόμη περίσσοτερο για την άστοχη αναζήτηση της ερωτικής πληρότητας στα διάφορα είδωλα. Άραγε, αυτό δεν αποτελεί και ουσιαστικό μήνυμα της Χριστιανικής πρότασης ζωής; 

Πως αλλιώς όμως εκφράζεται το θρησκευτικό συναίσθημα;

Άραγε και η φωτογραφία και ο λόγος δεν αποτελούν τέχνη;;;

Διαβάζουμε το απόσπασμα του Σταύρου Ζουμπουλάκη και στο τέλος γράφουμε το δικό μας σχόλιο ή ζωγραφίζουμε κάτι δικό μας.

Θεόδωρος Ράλλης, Παραμονή Εορτής

Επίλογος

Τελικά, τέχνη είναι ότι μας συγκλονίζει, όπως γράφει ο Ντίνος Χριστιανόπουλος. Και η θρησκευτική τέχνη, όπως η Ορθόδοξη, συγκλονίζει, διδάσκει, παρηγορεί, εμπνέει. Αρκεί να έχουμε "γυμνασμένες τις αισθήσεις μας" σύμφωνα με τον ποιητή Οδυσσέα Ελύτη ή τα του Αποστόλου Παύλου "γεγυμνασμένα αισθητήρια" για να μετέχουμε στην αλήθεια της τέχνης, στην αλήθεια του εικονιζόμενου προσώπου ή γεγονότος.

Και οπωσδήποτε μέσα από την τέχνη μπορούμε να συλλάβουμε ποικίλα νοήματα και να επικοινωνήσουμε. Άλλωστε αυτό δεν είναι και το μεράκι του θρησκευτικού κόσμου:
Κι από αυτό το μεράκι προέκυψε και ο τίτλος αυτού του ιστολογίου που διαβάζετε;

"Η τέχνη του θεολογείν". 

Ή αλλιώς θεολογώντας ή και παίζοντας με τη θεολογία μέσα από την τέχνη!  

Ωστόσο, μαζί με τις αποτυπώσεις της τέχνης χρειάζεται να καταγράφεται και η ιστορία της θρησκευτικής ή της χριστιανικής πορείας. Αυτό όμως θα αποτελέσει το θέμα μιας επόμενης ανάρτησής μας.