3.2 Δικαιοσύνη - Γ΄ Λυκείου

"Μακάριοι είναι εκείνοι που έχουν υποστεί διωγμό για χάρη της δικαιοσύνης, 

επειδή σε αυτούς ανήκει η Βασιλεία των Ουρανών" (Μτθ. 5, 10)

Εισαγωγή

Η επικράτηση της ειρήνης εξαρτάται από πολλούς παράγοντες του ανθρώπινου βίου, όπως καταλήξαμε στις προηγούμενες συζητήσεις μας. Όλα όμως ξεκινάνε από τα βάθη της ανθρώπινης ύπαρξης και τη θεραπεία του εγωισμού. Αυτός που επιτυγχάνει να μεταμορφώνει τις εγωκεντρικές του δυνάμεις καταφέρνει να βιώνει και να μοιράζει την ειρήνη στην καθημερινή του ζωή.

Ωστόσο, η ειρήνη είναι συνυφασμένη και με άλλες αξίες, όπως η δικαιοσύνη.

Στη σημερινή μας ανάρτηση, που αποτελεί το υλικό που θα επεξεργαστούμε στην τάξη, το ζητούμενο είναι η δικαιοσύνη και οι ποικίλες όψεις της στη χριστιανική αλλά και σε άλλες θρησκευτικές παραδόσεις.

1. Η δικαιοσύνη και η αδικία στον σύγχρονο κόσμο
Τι σας έρχεται στο μυαλό όταν ακούτε για δικαιοσύνη και αδικία στον κόσμο;
Αναφέρετε μερικά παραδείγματα.
Τα παραδείγματα αυτά σε ποιους τομείς της ζωής αναφέρονται;

Είναι η δικαιοσύνη πραγματικά για όλους, όπως αναρωτιούνται με ωμό και αληθινό τρόπο οι Metallica στο δίσκο τους και το ομότιτλο τραγούδι "And justice for all"; (για να ακούσετε το τραγούδι και να διαβάσετε τους στίχους ΠΑΤΗΣΤΕ ΕΔΩ)

Για να ακούσουμε τον προβληματισμό του τραγουδοποιού Γιάννη Αγγελάκα στο τραγούδι του "Δικαιοσύνη" από τον δίσκο "Γελαστή ανηφόρα".

Είμαι φτωχός, πολύ φτωχός, είμαι φτωχός για την αρρώστια μου αυτή δε θα βρεθεί ποτέ γιατρός. Θεέ μου που μας ορίζεις κι όλους μας βλέπεις ένα δεν είναι όπως νομίζεις δεν είναι όλα όπως νομίζεις εδώ κάτω μοιρασμένα δεν είναι όλα, δεν είναι όλα, δεν είναι όλα μοιρασμένα. Μα εσύ που μας φροντίζεις σαν πρόβατα σφαγμένα στείλε μου αν θέλεις λίγη, μόνο λίγη, τόση δα, δικαιοσύνη και για μένα. [Πηγή: www.doctv.gr]

Οι παρακάτω εικόνες μπορούν να βοηθήσουν τη σκέψη μας.

2. Η δικαιοσύνη από ηθική και κοινωνική σκοπιά

«Δεν φρίττεις άνθρωπε, δεν κοκκινίζεις από ντροπή, όταν χαρακτηρίζεις επιτιθέμενον αυτόν που παλεύει για το ψωμί του; Αυτός και αν φέρεται επιθετικά, ωστόσο δικαιούται τη συμπάθειά μας, γιατί τόσο πολύ πιέζεται από την πείνα, ώστε αναγκάζεται να φορέσει το προσωπείο της επιθετικότητας… Και πρέπει να σου πω ακόμα, πως αυτός που επιτίθεται στην πραγματικότητα είσαι εσύ, γιατί αν και έρχεσαι τακτικά στην Εκκλησία και ακούς τα κηρύγματά μου, στην αγορά εν τούτοις προτιμάς και το χρυσάφι και τις επιθυμίες και τις ανθρώπινες φιλίες σου, παρά τις δικές μου προτροπές» (P.G. 60, 535-538):  Οι μαθητές εργάζονται ανά χρώμα καπέλου:

-Σε ποιο γεγονός κοινωνικής αδικίας μπορεί να αναφέρεται ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος;
-Ποιοι κίνδυνοι υπάρχουν από την ανθρώπινη απληστία και την κοινωνική εξαχρείωση;
-Μπορείτε να φανταστείτε τρόπους θεραπείας της κοινωνικής αδικίας;

3. Η χριστιανική διδασκαλία για τη δικαιοσύνη

Η θεραπεία της αδικίας και η επικράτηση της δικαιοσύνης δυστυχώς αποτελούν αιτήματα κάθε εποχής. Υπήρχαν όμως στιγμές και παραδείγματα στην ανθρώπινη ιστορία, όπου επικράτησε η δικαιοσύνη και λειτούργησε με τρόπο θεραπευτικό στον κοινωνικό χώρο; Ας μελετήσουμε το παράδειγμα της πρώτης χριστιανικής κοινότητας των Ιεροσολύμων. Στο σημείο αυτό οφείλω να σας αναφέρω ότι τα πράγματα δεν είναι εντελώς εξαχρειωμένα ούτε εντελώς εξιδανικευμένα. Και τότε υπήρχαν δυσκολίες, όπως η περίπτωση του Ανανία και της Σαπφείρας, οι οποίοι διαφοροποιήθηκαν από το πνεύμα κοινοκτημοσύνης της κοινότητας. 

Για να δούμε τι γράφουν οι Πράξεις των Αποστόλων (2, 42-46): 

^«Όλοι αυτοί ήταν αφοσιωμένοι στη διδασκαλία των αποστόλων και στη μεταξύ τους κοινωνία, στην τέλεση της θείας Ευχαριστίας και στις προσευχές. Ένα δέος τούς κατείχε όλους όσοι έβλεπαν πολλά εκπληκτικά θαύματα να γίνονται μέσω των αποστόλων. Όλοι οι πιστοί ζούσαν σε έναν τόπο και είχαν τα πάντα κοινά· πουλούσαν ακόμα και τα κτήματα και τα υπάρχοντά τους, και μοίραζαν τα χρήματα σε όλους, ανάλογα με τις ανάγκες του καθενός. Κάθε μέρα συγκεντρώνονταν με ομοψυχία στο ναό, τελούσαν τη θεία Ευχαριστία σε σπίτια, τρώγοντας την τροφή τους γεμάτοι χαρά και με απλότητα στην καρδιά». 

-Ποια είναι η θέση της Χριστιανικής Εκκλησίας απέναντι στο παγκόσμιο αυτό πρόβλημα;

Την απάντηση στο ερώτημα αυτό ας τη ψηλαφήσουμε μέσα από ορισμένα αποσπάσματα κειμένων.

Το πρώτο κείμενο προέρχεται από την Παλαιά Διαθήκη:

Ι. «Τότε ο Κύριος του σύμπαντος με πρόσταξε να τους υπενθυμίσω τι είχε πει στους προγόνους τους: "Να κρίνετε με δικαιοσύνη και να δείχνετε αγάπη κι ευσπλαχνία ο ένας για τον άλλο. Να μην καταπιέζετε τις χήρες, τα ορφανά, τους ξένους και τους φτωχούς, και να μη σκέφτεστε κακό ο ένας εναντίον του άλλου"» (Ζαχ 7, 8-10)

ΙΙ. «Οὐκ ἔστιν ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ βρῶσις καὶ πόσις, ἀλλὰ δικαιοσύνη καὶ ἄσκησις, σὺν ἁγιασμῷ· ὅθεν οὐδὲ πλούσιοι εἰσελεύσονται ἐν αὐτῇ, ἀλλ᾽ ὅσοι τοὺς θησαυροὺς αὐτῶν ἐν χερσὶ πενήτων ἀποτίθενται. Ταῦτα καὶ Δαυῒδ ὁ Προφήτης διδάσκει λέγων· Δίκαιος ἀνὴρ ὁ ἐλεῶν ὅλην τὴν ἡμέραν, ὁ κατατρυφῶν τοῦ Κυρίου καὶ τῷ φωτὶ περιπατῶν, ὃς οὐ μὴ προσκόψῃ· ταῦτα δὲ πάντα, πρὸς νουθεσίαν ἡμῶν γέγραπται, ὅπως νηστεύοντες, χρηστότητα ποιήσωμεν· καὶ δῴη ἡμῖν Κύριος, ἀντὶ τῶν ἐπιγείων τὰ ἐπουράνια.»

«Ελεύθερη μετάφραση: Η Βασιλεία του Θεού δεν είναι το τι θα φάμε και το τι θα πιούμε, αλλά η δικαιοσύνη και η άσκηση, μαζί με την αγιότητα. Γι’ αυτό δεν θα μπουν σ’ αυτήν οι πλούσιοι, αλλά όσοι αποθέτουν τους θησαυρούς τους στα χέρια των φτωχών. Αυτά διδάσκει και ο Δαβίδ ο προφήτης λέγοντας: Είναι δίκαιος αυτός ο άνθρωπος που κάνει ελεημοσύνες όλην την ημέρα, αυτός που απολαμβάνει (τον λόγο ) του Κυρίου  και που δεν θα σκοντάψει ποτέ (σε δυσκολίες), γιατί θα περπατά στο φως Του. Όλα αυτά έχουν γραφτεί για να μας συμβουλέψουν, και για να είμαστε ενάρετοι νηστεύοντας. Και θα μας δώσει ο Κύριος σε αντάλλαγμα για τα επίγεια τα επουράνια».

ΙΙΙ. «Αδέλφια μου, η αγάπη έχει δύο ιδιώματα, δύο χαρίσματα. Το ένα δυναμώνει τον άνθρωπο εις τα καλά και το άλλο αδυνατίζει εις τα κακά. Εγώ έχω ένα ψωμί να το φάγω και να το πίω, μα εσύ καλά δεν έχεις. Η αγάπη με λέγει: Μη το τρώγεις μονάχος σου, αλλά δώσε και τον αδελφόν σου. Έχω φορέματα, μα εσύ δεν έχεις. Η αγάπη με λέγει: Δώσε του ένα τον αδελφό σου. Ανοίγω το στόμα μου να σε κατηγορήσω, να σε ειπώ ψεύματα, η αγάπη όμως νεκρώνει το στόμα μου, το βουλώνει. Απλώνω το χέρι να αρπάξω τα πράγματά σου, η αγάπη δεν με αφήνει. Είδατε αδελφοί μου, τι χαρίσματα έχει η αγάπη;» (Αγίου Κοσμά του Αιτωλού)

4. Η διδασκαλία και η συμβολή των θρησκειών στη δικαιοσύνη

Στον υπόλοιπο θρησκευτικό κόσμο τι συμβαίνει; Ποιες είναι οι θέσεις των μεγάλων και ζωντανών θρησκευμάτων σχετικά με τη δικαιοσύνη;

Ι Ιουδαϊσμός.

"Στους Ψαλμούς αντηχούν συχνά τα παράπονα και οι ελπίδες των ενδεών και η προσευχή των ταλαιπωρημένων. Ο φτωχός των Ψαλμών παρουσιάζεται ως ο φίλος και ο δούλος του Γιαχβέ (Ψλ. 85, 1), στον Οποίο καταφεύγει με εμπιστοσύνη και τον Οποίο αναζητεί. Η φτώχεια συχνά είναι προϊόν ελλείψεως δικαιοσύνης και για την υπέρβασή της οφείλουν να βοηθήσουν όλα τα μέλη της Ισραηλιτικής κοινότητος. Για τον μεταγενέστερο Ιουδαϊσμό οι αρχές αυτές συνεχίζονται στο Ταλμούδ" (Αρχιεπισκόπου Αλβανίας Αναστασίου,  Συνύπαρξη: Ειρήνη, φύση, φτώχεια, τρομοκρατία, αξίες. Θρησκειολογική θεώρηση, εκδ. Αρμός 2015, σελ. 110)

ΙΙ. Η δικαιοσύνη στις θρησκείες

"Η δικαιοσύνη και η εντιμότητα αναγνωρίζονται ως θεμελιώδεις αρετές σε πολλές θρησκείες (π.χ. στον Κομφουκιανισμό η δικαιοσύνη είναι μια από τις τέσσερις σημαντικότερες. Ο μένκιος μάλιστα την ανυψώνει στο υωηλότερο επίπεδο των ηθικών αξιών). Και στις τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες η δικαιοσύνη θεωρείται βασικό χαρακτηριστικό των ανθρώπων του Θεού. Στην έννοιά της συνυπάρχει η σημασία της εντιμότητος, της θεοσεβείας, ακόμη και της αγιότητος. Διότι αυτή φέρει τον άνθρωπο πλησιέστερα στον Θεό. Η γενική αρχή αποσαφηνίζεται ειδικότερα στις προστακτικές: "ου κλέψεις", μην εκμεταλλεύεσαι, μη δωροδοκείς, μη στηρίζεις τη διαφθορά, μην εξαπατάς". (Αρχιεπισκόπου Αλβανίας Αναστασίου, Συνύπαρξη: Ειρήνη, φύση, φτώχεια, τρομοκρατία, αξίες. Θρησκειολογική θεώρηση, εκδ. Αρμός 2015, σελ. 171)

ΙΙΙ. Ας παρακολουθήσουμε όμως και ένα animation με έναν διάλογο για τη δικαιοσύνη βασισμένο στην "Πολιτεία" του Πλάτωνα.

5. Η ευθύνη του πιστού και το όραμα για έναν δίκαιο κόσμο

Ολοκληρώνοντας τις αναζητήσεις μας θα ήθελα να γρά;ψουμε ένα σύντομο κείμενο (μέχρι 100 λέξεις) για τη σημασία της επαγγελίας των μακαρισμών για τους «δεδιωγμένους ένεκεν δικαιοσύνης» και τους «πεινώντες και διψώντες» την δικαιοσύνη του Θεού. 

Και κάτι τελευταίο.
Ποια είναι η δικαιοσύνη του Θεού, όταν υπάρχουν άνθρωποι που λιμοκτονούν ή που πεθαίνουν άδικα;

Επίλογος

"Σχέση ειρήνης και δικαιοσύνης. Ψευδοπροφήτες κάθε εποχής επιχειρούν να καθησυχάσουν τους ισχυρούς της γης με αυθαίρετες υποσχέσεις ειρήνης. Όμως ο λαός του Θεού  πρέπει να είναι "λαός φυλάσσων δικαιοσύνην και φυλάσσων αλήθειαν, αντιλαμβανόμενος αληθείας και φυλάσσων ειρήνην (Ησ. 26, 2-3).

Από τους πρώτους αιώνες η χριστιανική σκέψη ταύτισε την ειρήνη με την δικαιοσύνη. Κατά την έκφραση του Κλήμεντος Αλεξανδρέως, οι χριστιανοί είναι "ειρηνικόν γένος", γι'  αυτό ο Θεός τους θέλει και τους χρησιμοποιεί ως "ειρηνικούς στρατιώτας".

Γνήσιος πόθος για ειρήνη σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο σημαίνει αληθινή επιθυμία και αγώνα για δικαιοσύνη. Πρόκειται για μια βασική θρησκευτική αρχή για την ειρηνική συμβίωση των ανθρώπων, που κανείς δεν είναι δυνατόν να παραθεωρήσει". (Αρχιεπισκόπου Αλβανίας Αναστασίου, Συνύπαρξη: Ειρήνη, φύση, φτώχεια, τρομοκρατία, αξίες. Θρησκειολογική θεώρηση, εκδ. Αρμός 2015, σελ. 29)

Όμως τι άλλο χρειάζεται ο άνθρωπος για να είναι ευτυχισμένος;

Ποια είναι τα κίνητρα και οι δυνατότητές του για να μεταμορφώσει την καθημερινή του ζωή;

Αυτά όμως θα μας απασχολήσουν στις επόμενες δύο αναρτήσεις.