Η Οικολογία στη ζωή της Εκκλησίας – Tο παράδειγμα του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ.Βαρθολομαίου

Το παρακάτω κείμενο αποτελεί μια εργασία των μαθητριών Α.Ε.Ζ. και Χ.Τ. Τ. του Βενετοκλείου 1ου Λυκείου Ρόδου. 

"Ο σεβασμός του φυσικού περιβάλλοντος ήταν πάντα άρρηκτα συνυφασμένος με την εκκλησιαστική λατρεία και έχαιρε ιδιαίτερης προσοχής και προστασίας από την επίσημη Εκκλησία. Αποτελεί, όμως, κοινώς λεγόμενο το γεγονός ότι η οικολογική κρίση, που συνιστά μια μάστιγα των σύγχρονων κοινωνιών, κατατρύχει τη σημερινή  ανθρωπότητα. Συγχρόνως, προκαλεί την άμεση αφύπνιση της εκκλησιαστικής συνείδησης, η οποία κάνει συνεχείς  προσπάθειες για τον επανακαθορισμό του κοσμικού μοντέλου και της οικολογικής συμπεριφοράς των μελών της.

Πιο αναλυτικά, το εκκλησιαστικό γίγνεσθαι δεν παραμένει αδρανές στο «βραχνά» του οικολογικού προβλήματος και τις αβάσταχτες συνέπειες, που το συνοδεύουν. Οι ρίζες της προστασίας της κτίσης στη Χριστιανική θεολογική παράδοση είναι βαθιές.

Ας μη λησμονούμε ότι ήδη από το πρώτο βιβλίο της Αγίας Γραφής, τη Γένεση, ο άνθρωπος έχει μια μακρά αποστολή: «να εργάζεται και να φυλάσσει την γην». Επίσης, στη λατρευτική εμπειρία της Εκκλησίας, τα υλικά στοιχεία, όπως ο άρτος και ο οίνος, εξαγιάζονται και «εντάσσονται σε μια λειτουργική κοινωνία αγάπης […] που εκφράζει την ιερότητα της φύσης».

            Με πρωτοστάτη τον νυν Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, τον επονομαζόμενο «πράσινο» Πατριάρχη, ο οποίος το 2002 έλαβε το νορβηγικό οικολογικό βραβείο, ή αλλιώς «πράσινο νόμπελ», η Εκκλησία προχώρησε σε ουσιαστικές ενέργειες στο διεθνές περιβάλλον. Και μάλιστα σε μια εποχή που οι οικολόγοι θεωρούνταν γραφικοί και η ύπαρξη οικολογικών προβλημάτων όπως το φαινόμενο του θερμοκηπίου αμφισβητείτο από τους κύκλους των ισχυρών.

Το 1992 ο νεοεκλεγείς τότε Πατριάρχης Βαρθολομαίος αντιλαμβάνεται άμεσα τον οικουμενικό ρόλο του. Έτσι αναλαμβάνει την πρωτοβουλία να καθιερώσει την 1η Σεπτεμβρίου, δηλαδή την αρχή του Εκκλησιαστικού Έτους, ως Ημέρα Περιβάλλοντος, αφιερωμένη στην προσευχή για την προστασία της Φύσης. Με πανορθόδοξο και οικουμενικό πλέον κύρος ο Πατριάρχης απευθύνει εγκύκλιο μήνυμα με περιεχόμενο οικολογικού ενδιαφέροντος, θέλοντας να φανερώσει έτσι την ιδιαίτερη σημασία, που δίνει στη φύση ως κτίσμα του Θεού αλλά και ταυτόχρονα ως ζωοδότη οργανισμού δια τον άνθρωπο.

Από το 1994 μέχρι το 1998 το Οικουμενικό Πατριαρχείο διοργάνωσε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης σε συνεργασία με το WWF Διεθνή θερινά σεμινάρια, στα οποία συμμετείχουν εκπρόσωποι διαφορετικών χριστιανικών δογμάτων αλλά και θρησκειών, όπως επίσης οικολογικών επιστημονικών οργανισμών από όλο τον κόσμο, με θέματα: «Περιβάλλον και θρησκευτική εκπαίδευση» (1994), «Περιβάλλον και ηθική» (1996), «Περιβάλλον και επικοινωνία» (1996).

Βέβαια το έργο της Πρωτόθρονης Εκκλησίας δεν παύει να υφίσταται εκεί. Γνωρίζοντας τις οικουμενικές διαστάσεις που η οικολογική κρίση έχει λάβει τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, πλήθος οικολογικών συνεδρίων οργανώθηκαν στα οποία ο Πατριάρχης εξηγεί πώς συνδέεται η Ορθοδοξία με την Οικολογία.

Σε διάλεξη, μάλιστα, την οποία έδωσε ο Πατριάρχης σε οικολογικό συνέδριο, μεταξύ πολλών άλλων, επεσήμανε:

«Η συνείδηση είναι η μοναδική δύναμη που ο άνθρωπος μπορεί να αντιπαραθέσει στη μόλυνση. Και σε αυτή την κατεύθυνση εργάζεται το Πατριαρχείο. Θέλουμε να πείσουμε τα άτομα και τις κυβερνήσεις, χρησιμοποιώντας ηθικά επιχειρήματα, παρόντα και στην Αγία Γραφή, τα οποία μπορούν να συγκινήσουν. Πρέπει να πείσουμε τους ανθρώπους ότι ο Θεός μάς έδωσε την εντολή να εργαζόμαστε και να φυλάμε τη Γη. Ο Θεός δημιούργησε μια οικολογική ισορροπία. Η διατάραξή της απειλεί τους επόμενους και η συνείδησή μας δεν μας επιτρέπει πράξεις προς αυτή την κατεύθυνση».

Ο ίδιος ο Πατριάρχης, πάντως, έχει αναφερθεί στην ανάληψη των περιβαλλοντικών πρωτοβουλιών του. Ειδικότερα, κατά την επίσημη επίσκεψή του στην Αβάνα της Κούβας, τον Ιανουάριο του 2004, υπογραμμίζει με σθένος: «Οι προσπάθειές μας δεν περιορίζονται εις ευκαιριακές μόνον ομιλίας. Επί σειράν ετών διοργανώνομεν στην εν τη νήσω Χάλκη της Κωνσταντινουπόλεως Ιεράν Μονήν της Αγίας Τριάδος, όπου στεγάζεται η Θεολογική Σχολή της Χάλκης, οικολογικά και περιβαλλοντικά θερινά σεμινάρια. Επί πλέον, σε συνεργασία μετά της Ευρωπαϊκής Ενώσεως διωργανώσαμε τα εν πλω περιβαλλοντικά διεθνή συνέδρια εις το Αιγαίον, τον Εύξεινον Πόντον, τον Δούναβιν, την Αδριατικήν και την Βαλτικήν. Τα θαλάσσια ή τα ποτάμια ύδατα αυτών των περιοχών είναι δεκτά ρυπαρών και τοξικών αποβλήτων σε μεγάλο βαθμό, με αποτέλεσμα να βρίσκονται εις τα πρόθυρα της ακαταλληλότητος διά την συνέχιση της ζωής και της αδυναμίας της αυτοκαθάρσεως. Δι’ αυτούς τους λόγους και επελέγησαν προς ιδιαιτέρη διεθνή συμμελέτη με τη συμμετοχή ειδικών εξ όλων των παρακτίων και παροχθίων χωρών. Αι συζητήσεις υπήρξαν γόνιμοι και αποτελούν πρότυπο συλλογικής μελέτης διά περιβαλλοντικά θέματα, τα οποία για να αντιμετωπισθούν απαιτούν κοινή δράση».

Σε άλλη στιγμή ο ίδιος εξομολογείται: «Η γη, η θάλασσα, η ατμόσφαιρα και πάντα τα εν αυτοίς, άνθρωπος, ζώα πτηνά, ιχθύες, δένδρα, άνθη, φυτά, ύδωρ, όλα τα στοιχεία της Δημιοργίας του Θεού να ευρίσκωνται εις κατάστασιν κατά φύσιν και ουχί παρά φύσιν, συνφώνως προς το πρόγραμμα και το σχέδιον του Δημιουργού».

            Έτσι και το σχέδιο του νυν Πατριάρχη Βαρθολομαίου είναι πρωτοποριακό για τα εκκλησιαστικά αλλά και θρησκευτικά δεδομένα με οικουμενικές περιβαλλοντικές προεκτάσεις. «Η ματιά του είναι οξυδερκής, βαθιά στο χρόνο και στο μέλλον και απελευθερωμένη από συμβατικές παρωπίδες. Σαν να παρατηρεί τα τεκταινόμενα στον πλανήτη από άλλη θέση, να προβλέπει και συστηματικά να επιχειρεί να μας ανοίξει τα μάτια, να προλάβουμε». Γι’ αυτό άλλωστε μέσω του διαθρησκειακού διαλόγου καλεί σε συνεργασία των Εκκλησιών και των θρησκειών μεταξύ τους, αλλά και με κάθε φορέα καλής θελήσεως για την προστασία του περιβάλλοντος και τη διάσωση.

Για την οικολογική του δράση ο Οικουμενικός Πατριάρχης έχει λάβει διάφορες διεθνείς διακρίσεις. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι την άνοιξη του 2005 τιμήθηκε από τον ΟΗΕ με το Βραβείο «Υπέρμαχοι της Γης», μαζί με άλλες έξι προσωπικότητες του κόσμου «για την παραδειγματική συνεισφορά τους στην προστασία του περιβάλλοντος». Ο Κλάους Τόφερ, επικεφαλής του προγράμματος (UPER), κατά την τελετή της απονομής υπογράμμισε τη «συνάφεια των πνευματικών αξιών και της περιβαλλοντικής προστασίας, όπως αυτή φαίνεται στο έργο του Οικουμενικού “Πράσινου” Πατριάρχη». Στο μεταξύ, ανακηρύχτηκε επίτιμος διδάκτωρ του αρχαιότερου ιταλικού πανεπιστημίου «Alma Mater Studiorum» της Μπολόνια, λόγω των περιβαλλοντικών ευαισθησιών του

Αναμφισβήτητα, η Εκκλησία, έχοντας επίγνωση του  οξύτατου οικολογικού προβλήματος που πλήττει την ανθρωπότητα, προστατεύει σαν «άπεφθο χρυσό» το φυσικό περιβάλλον. Όπως τονίζει ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος σε πρόσφατο μήνυμά του: «Ἡ σημερινή Παγκόσμιος Ἡμέρα Περιβάλλοντος εἶναι μία ἀφορμή καί συγχρόνως μία μεγάλη εὐκαιρία διά νά ἀναλογισθῶμεν ὅλοι, ἀσχέτως θρησκευτικοῦ φρονήματος, τήν περιβαλλοντικήν κρίσιν». Ωστόσο, μένει μόνο οι κατά τόπους ανά τον κόσμο ενορίες να ακολουθήσουν το παράδειγμα του.

Δεδομένου ότι η υποβάθμισή και η εγκληματική εκμετάλλευση της φύσης αποτελεί πράξη ιεροσυλίας και περιφρόνηση προς το έργο του Θείου Δημιουργού, όλοι μας, ασχέτως θρησκευτικού φρονήματος, οφείλουμε να διαφυλάξουμε το περιβάλλον και να το παραδόσουμε άμεμπτο στις επόμενες γενεές".

Η εργασία αυτή με τη μορφή εισήγησης ανακοινώθηκε στο  4ο Πανελλήνιο Μαθητικό Συνέδριο Θεολογίας που πραγματοποιήθηκε στις 17-18 Μαρτίου 2018 στην Κρήτη.

Πηγές:

1)      Επίσημη ιστοσελίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ανακτήθηκε στις 7/3/2018 από http://www.ec-patr.org/docdisplay.php?lang=gr&cat=10

2)      Εκπαιδευτικό ιστολόγιο «Η τέχνη του θεολογείν», ανακτήθηκε στις 7/3/2018 από https://ntsireve.blogspot.gr/