1.2 Η δημιουργία - Β΄ Λυκείου

     

Οἱ οὐρανοὶ διηγοῦνται δόξαν Θεοῦ, 

ποίησιν δὲ χειρῶν αὐτοῦ ἀναγγέλλει τὸ στερέωμα.

(Τα ουράνια φανερώνουν το μεγαλείο του Θεού 

και δείχνει το στερέωμα τα έργα που έχει φτιάξει - Ψλ. 18, 2)

Νικολάου Γ. Τσιρέβελου, Δρ. Θεολογίας

Η δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου από κάποιον θεό ή ανώτερες δυνάμεις αποτελεί κεντρική διήγηση σε πολλές θρησκευτικές παραδόσεις και αποτελεί μια προσέγγιση της αποκάλυψης του Θεού στον κόσμο. Σχεδόν σε όλες αυτές τις διηγήσεις πριν τη δημιουργία του κόσμου υπάρχει η περιγραφή της θεογονίας, δηλαδή της δημιουργίας των Θεών (πρβλ. Ησίοδου, Θεογονία).

Εξαίρεση αποτελεί το βιβλίο της Γενέσεως στην ιουδαϊκή και τη χριστιανική θεολογική γραμματεία. Το πρώτο κεφάλαιο της Γενέσεως ξεκινάει με την κοσμογονία, τη δημιουργία δηλαδή του κόσμου. Σε μια συναρπαστική διήγηση αποτυπώνεται το κοσμοείδωλο της εποχής, δηλαδή πως οι άνθρωποι πίστευαν ότι είναι δομημένος ο κόσμος με βάση τις γνώσεις της εποχής τους.

Όμως αν και ξεπερασμένο αυτό το κοσμοείδωλο, αυτό που μπορεί να κρατήσει ο αναγνώστης, είναι ο δυναμισμός και η εξελικτική πορεία της δημιουργίας, η οποία συνεχίζεται μέχρι τις ημέρες μας. Η διαπίστωση αυτή μοιάζει πολύ με τις παρατηρήσεις της σύγχρονης επιστήμης. 

Ωστόσο, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης είναι θεολογικά. Ο πρώτος στίχος παραδίδει μια μεγάλη αλήθεια για τους πιστούς. Πριν τη δημιουργία του σύμπαντος, Αυτό που κυριαρχεί στο σκοτάδι της "αβύσσου" είναι το Πνεύμα του Θεού. Επομένως, ο Θεός είναι αυθύπαρκτος, ενώ ο κόσμος λαμβάνει την ύπαρξή του από τη δημιουργική βούληση (επιθυμία) του Θεού, σύμφωνα με τη χριστιανική θεολογική αντίληψη.

Μετά από αυτή τη σύντομη εισαγωγή, ας εξετάσουμε στις ομάδες μας τα κείμενα της δημιουργίας του κόσμου και του ανθρώπου, όπως περιγράφονται στη βιβλική διήγηση.



1. Η δημιουργία του κόσμου στο βιβλίο της Γενέσεως

Το κοσμοείδωλο την εποχή της Παλαιάς Διαθήκης

«Στην αρχή ο Θεός δημιούργησε τον ουρανό και τη γη. Η γη όμως ήταν αόρατη και ασχημάτιστη. Ήταν σκοτάδι πάνω από την άβυσσο… Τότε είπε ο Θεός: “Να γίνει φως”. Κι έγινε φως. Ο Θεός είδε ότι το φως ήταν καλό και το χώρισε από το σκοτάδι. Το φως το ονόμασε “ημέρα” και το σκοτάδι “νύχτα”. Ήρθε το βράδυ, ήρθε το πρωί. Πρώτη ημέρα. Μετά είπε ο Θεός: “Να γίνει ουράνιος θόλος…”. Έτσι κι έγινε. Κι ονόμασε ο Θεός τον ουράνιο θόλο “ουρανό”. Ήρθε το βράδυ, ήρθε το πρωί. Δεύτερη ημέρα. Τότε είπε ο Θεός: “Να συγκεντρωθούν τα νερά … και να φανεί η στεριά”. Έτσι κι έγινε. Κι ονόμασε ο Θεός “γη” τη στεριά και τα συγκεντρωμένα νερά τα είπε “θάλασσες”. Μετά είπε… : “Να πρασινίσει η γη…”. Έτσι κι έγινε. Και είδε ο Θεός ότι ήταν καλό. Ήρθε το βράδυ, ήρθε το πρωί. Τρίτη ημέρα.

Τότε είπε ο Θεός: “Να γίνουν φωτεινά σώματα στο στερέωμα του ουρανού…”. Έτσι κι έγινε. Δημιούργησε ο Θεός τα δύο μεγάλα φωτεινά σώματα, το μεγαλύτερο για να κυριαρχεί την ημέρα, και το μικρότερο για να κυριαρχεί τη νύχτα. Δημιούργησε και τ’ αστέρια και τα έβαλε στον ουρανό για να φωτίζουν τη γη… Και είδε ο Θεός ότι ήταν καλό. Ήρθε το βράδυ, ήρθε το πρωί. Τέταρτη ημέρα. Τότε είπε ο Θεός: “Να γεμίσουν τα νερά με πλήθος ψάρια και πλήθος πουλιά να πετούν στον ουρανό…”. Έτσι δημιούργησε ο Θεός … όλα τα είδη των ζωντανών οργανισμών που κολυμπούν και γεμίζουν τα νερά. Επίσης δημιούργησε όλα τα είδη των πτηνών. Και είδε ο Θεός ότι ήταν καλό. Τα ευλόγησε λοιπόν όλα… Ήρθε το βράδυ, ήρθε το πρωί. Πέμπτη ημέρα.

Τότε είπε ο Θεός: “Να βγάλει η γη κάθε είδος ζωντανού οργανισμού: Όλα τα είδη των ζώων, των ερπετών και των θηρίων”. Έτσι κι έγινε. Και είδε ο Θεός ότι ήταν καλό. Μετά είπε ο Θεός: “Ας φτιάξουμε τον άνθρωπο…”. Ο Θεός είδε τα δημιουργήματά του και ήταν όλα πάρα πολύ καλά… Ήρθε το βράδυ, ήρθε το πρωί. Έκτη ημέρα.

Έτσι ολοκληρώθηκαν ο ουρανός και η γη και ό,τι υπάρχει σ’ αυτά. Μέχρι την έκτη ημέρα ο Θεός είχε τελειώσει το έργο του και την έβδομη μέρα σταμάτησε να δημιουργεί. Την έβδομη ημέρα την ευλόγησε και την καθαγίασε, γιατί αυτή την ημέρα ολοκλήρωσε τη δημιουργία του και αναπαύθηκε. Έτσι, λοιπόν, δημιουργήθηκαν σταδιακά ο ουρανός και η γη».

Γένεση 1, 1-31 και 2, 1-5 (επιλογή). Στο Γριζοπούλου Ο., Καζλάρη Π., Παλαιά Διαθήκη, Η προϊστορία του Χριστιανισμού Θρησκευτικά Α΄ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ, 2003, σελ. 130, 134.

Μερικές ερωτήσεις για περαιτέρω προβληματισμό...

-Να περιγράψετε κάθε μέρα της δημιουργίας.

-Μπορείτε να εντοπίσετε στην εικόνα του κοσμοειδώλου στοιχεία από το κείμενο;

-Γιατί ο συγγραφέας αναφέρει 7 μέρες της δημιουργίας; Κυριολεκτεί ή μήπως θέλει να δώσει κάποιο άλλο μήνυμα;

-Ποια μέρα δημιουργούνται ο ήλιος και η σελήνη και γιατί;

Μετά από όλα τα παραπάνω, ας παρακολουθήσουμε αυτό το video που αναπαριστά τη δημιουργία του κόσμου σύμφωνα με τη βιβλική διήγηση κι ας προσπαθήσουμε να συνδυάσουμε τις σκηνές του με τις ημέρες της δημιουργίας.

Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΣΤΟΥΣ ΨΑΛΜΟΥΣ

Ψαλμός 19 [18], 2-7 (εκδ. Ελληνικής βιβλικής Εταιρείας 2003

Τα ουράνια φανερώνουν το μεγαλείο του Θεού

και δείχνει το στερέωμα τα έργα που έχει φτιάξει.

Η μια στην άλλη μέρα μεταδίδει αυτό το μήνυμα

και η μια στην άλλη νύχτα

μεταφέρει αυτή τη γνώση.

Χωρίς να' χουν μιλιά και δίχως λόγια

η φωνή τους δεν ακούγεται.

Κι όμως σ' όλη τη γη απλώθηκε η λαλιά τους,

οι λέξεις τους στα πέρατα της οικουμένης.

Στον ουρανό τον ήλιο εγκατέστησε.

Κι αυτός σαν νιόγαμπρος που βγαίνει απ' τον κοιτώνα του.

χαίρεται σαν τον αθλητή το δρόμο του που τρέχει.

Απ' τη μια άκρη τ' ουρανού η ανατολή του

κι η τροχιά του ως την άλλη άκρη του.

τίποτ' από τη θέρμη του δεν μπορεί να κρυφτεί.

    Πριν συνεχίσουμε, ας ακούσουμε πως οι στίχοι αυτού του Ψαλμού ενέπνευσαν το blues-jazz συγκρότημα στην παρακάτω μελοποίηση. 
(Sons of Korah, Psalm 19)

Ε

2. Η δημιουργία του κόσμου στον θρησκευτικό κόσμο

Στη συνέχεια ας εξέτασουμε όμως και τις αντιλήψεις για τη δημιουργία του κόσμου στον ευρύτερο θρησκευτικό κόσμο, ξεκινώντας από την αρχαία ελληνική θρησκεία και καταλήγοντας στον Χριστιανισμό. Στην ανάρτηση αυτή θα δώσουμε τους "τίτλους" και τις πηγές των κειμένων. Τα κείμενα είναι αυτά που δόθηκαν στα Φύλλα Εργασίας και τα έχουμε επεξεργαστεί στις ομάδες μας. 

Ι.  Αρχαία Ελληνική Θρησκεία - Θεογονία, Ησίοδου (πηγή: http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/ebook/show.php/DSDIM-C103/88/698,2631/unit=1324

ΙΙ. Βαβυλωνιακό έπος της δημιουργίας - Ενούμα Έλις 

(πηγή: βιβλίο Α΄ Γυμνασίου, 2003, σελ. 133 και 138)

ΙΙΙ. Αφρικανικά θρησκεύματα  

(πηγή: Βιβλίο Β΄ Λυκείου, 2011, σελ. 232)

IV. Κινεζική μυθολογία 

(πηγή: Μύθοι από όλο τον κόσμο)

V. Ιαπωνική Θρησκεία 

(πηγή: Historyreport.gr)

VI. Ινδουιστική μυθολογία 

(πηγή: historyreport.gr)

VII. Ισλαμική θεολογία - Κοράνιο 

(πηγή: Το κλειδί για την κατανόηση του Ισλάμ )

VIII. Χριστιανική θεολογία - Μεγάλου Βασιλείου, Εξαήμερος 

(πηγή: Βιβλίο Β΄ Λυκείου, σελ. 89)

Ερώτηση: Μπορείτε να βρείτε τις ομοιότητες και τις διαφορές σχετικά με τη δημιουργία του κόσμου στα παραπάνω κείμενα;

3. Η δημιουργία του ανθρώπου στο βιβλίο της Γενέσεως

Ας εξετάσουμε όμως και το κείμενο της Γενέσεως για τη δημιουργία του ανθρώπου. Στο σημείο αυτό απαιτείται να αναφέρουμε ότι υπάρχουν δύο διαφορετικές και αλληλοσυμπληρούμενες διηγήσεις για τη δημιουργία του ανθρώπου. Η πρώτη είναι στους στίχους 1, 26-1, 30 και ευθύς αμέσως στο επόμενο κεφάλαιο ακολουθεί η άλλη 2, 7-2, 25, όπου αναφέρεαι και η δημιουργία της γυναίκας.

Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

«Είπε ο Θεός: “Ας δημιουργήσουμε τον άνθρωπο σύμφωνα με την εικόνα τη δική μας κι έτσι που να μπορεί να μας μοιάσει· κι ας εξουσιάζει τα ψάρια της θάλασσας, τα πτηνά του ουρανού, τα ζώα και γενικά όλη τη γη και τα ερπετά που σέρνονται πάνω σ’ αυτήν”… Τότε ο Κύριος ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο από το χώμα της γης και φύσηξε στο πρόσωπό του πνοή ζωής. Έτσι έγινε ο άνθρωπος ζωντανό πλάσμα.

Ύστερα ο Κύριος ο Θεός φύτεψε έναν κήπο στην Εδέμ προς την ανατολή… Πήρε, λοιπόν, ο Κύριος ο Θεός τον άνθρωπο και τον έβαλε μέσα στον κήπο της Εδέμ για να τον καλλιεργεί και να τον προσέχει. Ο Κύριος έφερε όλα τα ζώα του αγρού και τα πτηνά του ουρανού μπροστά στον άνθρωπο, για να δει πώς θα τα ονομάσει. Και ό,τι όνομα έδινε ο άνθρωπος σε κάθε ζωντανή ύπαρξη, αυτό ήταν και το όνομά της. Έδωσε ονόματα σε όλα τα ζώα, στα πτηνά του ουρανού και στα άγρια θηρία. Για τον άνθρωπο όμως δε βρέθηκε σύντροφος όμοιός του. Τότε ο Κύριος ο Θεός τον έριξε σε βαθύ ύπνο κι αποκοιμήθηκε. Πήρε μια από τις πλευρές του και τη θέση της τη συμπλήρωσε με σάρκα. Ματά από την πλευρά που πήρε από τον Αδάμ, σχημάτισε μια γυναίκα και την οδήγησε σ' αυτόν. "Αυτό επιτέλους είναι κόκαλο από τα κόκαλά μου και σάρκα από τη σάρκα μου. Γυναίκα αυτή θα λέγεται, γιατί πάρθηκε απ' τον άντρα. Γι' αυτόν τον λόγο θα εγκαταλείπει ο άντρας τον πατέρα του και τη μητέρα του και θα ενώνεται με τη γυναίκα του. Θα γίνονται ένα σώμα. Ο Αδάμ και η γυναίκα του ήταν και οι δυο γυμνοί και δεν ντρέπονταν». (Γεν. 1, 26/ 2, 7/ 2,8/ 2, 15 και 2, 19-25)

Πως είναι δημιουργημένος ο άνθρωπος;

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά τις ανθρώπινης ύπαρξης; Τι μπορεί να σημαίνουν;

Ο Θεός που τοποθέτησε τον άνθρωπο;

Ποια είναι η σχέση του με τα ζώα;

Ποιος είναι ο ρόλος του ανθρώπου;
Ο άνθρωπος συνεχίζει σήμερα να έχει τον ίδιο ρόλο; Προσπαθήστε να συνδυάσετε την απάντησή σας με την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος.
Γιατί η γυναίκα δημιουργήθηκε από την πλευρά του άντρα; Τι δηλώνει αυτό όσον αφορά τις σχέσεις των 2 φύλων.

Ας εξέτασουμε και τα ακόλουθα κείμενα για να εμβαθύνουμε περισσότερο.

4. Η δημιουργία του ανθρώπου στον Χριστιανισμό

Ι. Ιωάννη Δαμασκηνού, Έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου πίστεως, 12, 26 

(πηγή: Βιβλίο Β΄ Λυκείου, 2011, σελ. 151-153

ΙΙ. Κάλιστου Ware, Ο Ορθόδοξος δρόμος, εκδ. Επτάλοφος, Αθήνα 1982, σελ. 51-53 και 59-60.

Για έναν βαθύτερο προβληματισμό....

Αν ο άνθρωπος ανακαλύψει πως δημιουργήθηκε ο κόσμος, αυτό σημαίνει ότι απορρίπτεται η ύπαρξη του Θεού;

Το ερώτημα αυτό αποτελεί καίριας σημασίας. Ωστόσο, στον χριστιανικό κόσμο ο άνθρωπος καλείται μέσα από την επιστήμη και την τεχνολογία να ανακαλύψει τον τρόπο που ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο.

Πιο συγκεκριμένα ο Μέγας Βασίλειος γράφει: "Δε μειώνεται ο θαυμασμός μας για τα έργα του Θεού, αν βρεθεί ο τρόπος με τον οποίο έγινε κάποιο απ΄τα θαυμαστά αυτά έργα" (Λόγος εις την Εξαήμερον, PG 29, 25).

Εξάλλου, σε όλη την παραπάνω εργασία υπάρχουν διαχρονικά μηνύματα; Ποια έχουμε ανακαλύψει και εντοπίσει μέχρι στιγμής;

Λίγες σκέψεις με αφορμή τα παραπάνω, όπως αποτυπώθηκαν στην τάξη....

Η δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου αποτελεί ερώτημα της ανθρώπινης λογικής. 

Γι' αυτό το λόγο οι θρησκείες προσπάθουν να απαντήσουν μέσα από το μυθικό ένδυμα. Κοινός τόπος στον θρησκευτικό κόσμο είναι ότι μετά τη θεογονία (δημιουργία των θεών) ακολουθεί η κοσμογονία (δημιουργία του κόσμου).

Στη βιβλική παράδοση Θεός και κόσμος διαφοροποιούνται. 

Ειδικότερα:

Το κείμενο της Γενέσεως γράφτηκε κατά την παράδοση από τον Μωϋσή. Χρονολογείται από τον 13ο αι. π.Χ..

Το κείμενο αυτό είναι συμβολικό. Με αλληγορικό τρόπο διηγείται βαθιές υπαρξιακές αλήθειες για τον άνθρωπο και τη σχέση του με τον Θεό.

Χρησιμοποιεί βέβαια την «επιστήμη» (γνώσεις) της εποχής του, αλλά και μία μυθική γλώσσα με σκοπό να νοηματοδοτήσει τον κόσμο. Σε καμία όμως περίπτωση δεν είναι επιστημονικό.

Σκοπός του κειμένου δεν είναι να απορρίψει την έρευνα των θετικών επιστημών, αλλά πολύ περισσότερο με ποιητικό (φιλοσοφικο-ερμηνευτικό) τρόπο να μεταφέρει μία ερμηνεία για τη δημιουργία και να εξηγήσει για ποιο λόγο ο Θεός επενέβη στην ανθρώπινη ιστορία.

Η σύγχρονη επιστήμη (βιολογία, ανθρωπολογία, παλαιοντολογία) ερμηνεύει την προέλευση του ανθρώπου ως αποτέλεσμα βιολογικής εξέλιξης από κατώτερα (μη έχοντα λογική) ζωικά είδη.

Τα γεγονότα της Γένεσης δεν είναι ούτε ιστορικά, ούτε μυθικά.

Περιέχουν διαχρονικές υπαρξιακές αλήθειες.

Στόχος λοιπόν του θεολογικού κειμένου είναι να φανερώσει ποιος είναι ο δημιουργός και ποιος ο σκοπός του κόσμου.

Συνεπώς απαντά στα ερωτήματα «ποιος δημιούργησε τον κόσμο και γιατί».

Από την άλλη σκοπός των θετικών επιστημών είναι να απαντήσουν στο «πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος».

 Σε αυτό το σημείο σταματούν οι θεολογικές ερμηνείες και αρχίζει η επιστημονική ερμηνεία. 

Θεολογικά συμπεράσματα 

Ο Θεός είναι αυθύπαρκτος, ενώ ο κόσμος είναι δημιουργημένος από τον Θεό. 

                Ο κόσμος είναι δημιουργημένος, με αρχή και τέλος (τέρμα και σκοπό).

          Η βιβλική διήγηση αποσκοπεί στην απο-ειδωλοποίηση του κόσμου και του σύμπαντος. Γι' αυτό αναφέρεται ότι η δημιουργία του ήλιου, της σελήνης και των αστέρων πραγματοποιήθηκαν την 4η μέρα.

        Αντιθέτως, σκοπός της Γενέσεως είναι η αποκάλυψη του Ενός και Μοναδικού Θεού, ο οποίος είναι άκτιστος και δημιούργησε εκ του μή όντος τον κόσμο, δηλαδή από ύλη διαφορετική από τη δική του. Ο Θεός δημιουργεί τον κόσμο από αγάπη, ενώ σύμφωνα με τους χριστιανούς Πατέρες, η δημιουργία δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη (Γρηγόριος Νύσσης) 

                 Με βάση την ερμηνεία των Χριστιανών Πατέρων σκοπός του ανθρώπου είναι να ανακαλύψει τα μυστικά της δημιουργίας του κόσμου χρησιμοποιώντας την επιστήμη και την τεχνολογία κάθε εποχής.

Αν και υφίστανται με σαφήνεια τα χωριστά πεδία ερμηνείας της δημιουργίας από τις θετικές επιστήμες και τη θεολογία-φιλοσοφία, ωστόσο τα δύο επιστητά δύναται νασυμπορευτούν, να   συνεργαστούν και να διαλεχτούν.

Απώτερος στόχος είναι η πρόοδος της ανθρώπινης κοινωνίας και η επίτευξη μιας καθολικής ερμηνείας για τον τρόπο και το σκοπό του σύμπαντος και του λογικού όντος που λέγεται άνθρωπος και κατοικεί τον πλανήτη γη.

Τέλος, καθώς μετέφερα στο ιστολόγιο όλη την πορεία μάθησης και τον τρόπο που εργαστήκαμε μου ήρθαν στο νου κάποιοι στίχοι από το "Άξιον εστί" του Οδυσσέα Ελύτη:

"ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ το φως Και η ώρα η πρώτη

                που τα χείλη ακόμη στον πηλό

                δοκιμάζουν τα πράγματα του κόσμου

[...] 

«Η ειρήνη θέλει δύναμη να την αντέξεις» είπε

        και στροφή γύρω του κάνοντας μ' ανοιχτές παλάμες

 έσπειρε

            φλόμους κρόκους καμπανούλες

            όλων των ειδών της γης τ' αστέρια

        τρυπημένα στο ένα φύλλο τους για σημείο καταγωγής

            και υπεροχή και δύναμη    

ΑΥΤΟΣ

ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας!"

Ας μη λησμονούμε, ότι για ακόμη μια φορά οι άγιοι και ποιητές αντιλαμβάνονται
με τον δικό τους τρόπο τις ενέργειες και τα μεγαλεία του Θεού και τα κοινοποιούν στον κόσμο...

Η γένεσις (Το Άξιον εστί), Οδυσσέα Ελύτη σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη

Για όποιον ενδιαφέρεται για μια επιπρόσθετη θεολογική αναζήτηση για τη δημιουργία του κόσμου στη χριστιανική θεολογική παράδοση μπορεί να δει και τις παλαιότερες αναρτήσεις μας.

Η δημιουργία του κόσμου στο Βιβλίο της Γενέσεως και τις θετικές επιστήμες

Η δημιουργία του ανθρώπου στο βιβλίο της Γενέσεως