1.2 Η αυτογνωσία (Το κλείσιμο στον εαυτό και το άνοιγμα στον Άλλον) - Α΄ Λυκείου

νῦν δὲ γνόντες θεόν, μᾶλλον δὲ γνωσθέντες ὑπὸ θεοῦ (Γαλ. 4,9)

"Τώρα όμως γνωρίσατε το Θεό, ή σωστότερα τώρα που σας γνώρισε ο Θεός"

Νικολάου Γ. Τσιρέβελου, Δρ. Θεολογίας

Εισαγωγικά

Στις προηγούμενες συναντήσεις μας ασχοληθήκαμε με την αναζήτηση του Θεού στον χριστιανικό και τον ευρύτερο θρησκευτικό κόσμο. Επίσης, ανακαλύψαμε ότι η αναζήτηση του Θεού στον άνθρωπο ξεκινά από τότε που αναπτύσσεται η λογική του και δημιουργούνται οι πρώτες ομάδες (μια πρωτογενής κοινωνία). Κλείνοντας το θέμα αυτό καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι η αναζήτηση του Θεού έχει άμεση σχέση με την αυτογνωσία.

Όμως τι είναι η αυτογνωσία ή αλλιώς το "γνώθι σαυτόν" των αρχαίων Ελλήνων;

Το "ποιος είμαι εγώ" μπορούμε να το πούμε εύκολα;

Η αυτογνωσία έχει σχέση με τον συνάνθρωπο και τον Θεό και γιατί;

Αποτελεί μια εύκολη ή μια επίμονη διαδικασία;

Είμαστε αυτοί που νομίζουμε ότι είμαστε ή κάποιος άλλος που δύσκολα αποδεχόμαστε;

Τελικά η αυτογνωσία είναι μια στατική κατάσταση ή ένα ταξίδι; 

Ας ξεκινήσουμε να τακτοποιούμε τις σκέψεις μας.

1. Μια πρώτη ανάλυση - Ποιοι είμαστε εμείς;

Θεωρώ ότι το ακόλουθο ποίημα του Γερμανού Λουθηρανού θεολόγου Ντήτριχ Μπονχέφερ μπορεί να μας προσανατολίσει σε ορισμένα ζητήματα. Στο σημείο αυτό απαιτείται να σημειώσουμε ότι ο  Ντήτριχ Μπονχέφερ (1906 - 1945) ήταν Γερμανός λουθηρανός θεολόγος που εκτελέστηκε από τους Ναζί για την αντίστασή του κατά του χιτλερισμού, έμεινε όμως γνωστός και ως ''προφήτης ενός μη θρησκευτικού χριστιανισμού". Περισσότερα για τη ζωή του βλ. στη Βικιπαίδεια .

                                     Ποιός είμ’ εγώ;

                                            Ποιός είμ’ εγώ; Συχνά μου λένε,

πως βγαίνω απ’ το κελί μου

ήρεμος και πρόσχαρος και βέβαιος

σαν άρχοντας απ’ το κάστρο του.

Ποιός είμ’ εγώ; Συχνά μου λένε,

πως μιλώ στους δεσμοφύλακές μου

ελεύθερα και φιλικά και ξεκάθαρα,

σαν να ‘μουν εγώ αυτός που διατάζει.

Ποιός είμ’ εγώ; Μου λένε ακόμη,

πως αντέχω τις μέρες της δυστυχίας

άφοβος και χαμογελαστός και περήφανος

σαν κάποιος συνηθισμένος να νικά.

Εγώ, στ’ αλήθεια, είμαι αυτό που οι άλλοι λένε για μένα;

                                          Ή μήπως είμαι μόνον αυτό, που ξέρω εγώ για μένα;

                                       Ανήσυχος, νοσταλγικός, ασθενικός σαν πουλί σε κλουβί,

ποθώντας μια ανάσα ζωής,

σαν να μ’ έπνιγαν,

πεινασμένος για χρώματα,

      για λουλούδια, για φωνές πουλιών,

διψασμένος για λόγια καλοσυνάτα, για παρουσία ανθρώπινη,

τρέμοντας από οργή μπροστά στην εξουσία

      και στην ελάχιστη προσβολή,

βαλαντωμένος απ’ την αναμονή μεγάλων γεγονότων,

αδύναμος και γεμάτος αγωνία για τους φίλους που βρίσκονται πολύ μακριά,

κουρασμένος και αδειανός για προσευχή, για στοχασμό, για δημιουργία,

εξαντλημένος κι έτοιμος ν’ αποχαιρετήσω τα πάντα;

Ποιός είμ’ εγώ; Αυτός ή εκείνος;

Δηλαδή, σήμερα είμαι αυτός και ένας άλλος αύριο;

Είμαι συνάμα και τα δυο;

      Μπροστά στους ανθρώπους υποκριτής

και μπροστά στον ίδιο μου τον εαυτό

      ένα ταπεινό, μεμψίμοιρο συντρίμμι;

Ή μήπως αυτό που μέσα μου υπάρχει ακόμη μοιάζει

      με ηττημένο στρατό,

που υποχωρεί άτακτα

      μπροστά σε μια νίκη ήδη κερδισμένη;

Ποιός είμ’ εγώ; Μοναχική ερώτηση που χλευάζει την ερημιά μου,

Όποιος κι αν είμαι, εσύ με ξέρεις.

      Θεέ, δικός σου είμαι!

Dietrich Bonhoeffer, επιμ. Al. Melloni, ed. Qiqazon, Comunità di Bose 1999).

 Από το περιοδικό ΣΥΝΑΞΗ (τ. 106, Απρ. – Ιουν. 2008).

Απόδοση: Παναγιώτης Αρ. Υφαντή

Ερωτήσεις επεξεργασίας

-Πως περιγράφουν οι άλλοι τον ήρωα του ποιήματος;

-Πως αισθάνεται ο ήρωας τον εαυτό του;

-Πως αισθάνεται ο ήρωας στη σχέση του με τους άλλους και γιατί;

-Μπορείτε να βρείτε τα σημεία αναζήτησης του εαυτού του ήρωα; Ποια είναι τα αντιθετικά σημεία;

-Ποιος γνωρίζει τελικά τον ήρωα;

-Έχετε ζήσει κάποια συναισθήματα ή συναισθηματικές αλλαγές σαν αυτές του ήρωα; Πως αισθανθήκατε;

 Άραγε, ποιοί είμαστε εμείς;

2. Η γνώση του εαυτού μας και η αναζήτηση του Θεού. Το παράδειγμα του Αποστόλου Παύλου

Η προσπάθεια για γνώση του εαυτού μας συνδέεται οπωσδήποτε και με την αναζήτηση του Θεού. Και η προσπάθεια αυτή είναι επίπονη, όπως και η αναζήτηση του Θεού που είδαμε στις προηγούμενες συναντήσεις μας. Ωστόσο, πως θα γνωρίσεις τον άλλον (Θεό ή συνάνθρωπο),  αν δε γνωρίζεις ποιος είσαι;

Οπωσδήποτε η σύναψη σχέσεων με τους άλλους μας επηρρέαζει και πολλά πρόσωπα είναι καθοριστικά για την εξέλιξη του εαυτού μας. Ενδεικτικό αυτής της αλλαγής είναι ένα αποκαλυπτικό παράδειγμα-γεγονός. Η "συνάντηση" του Απόστολου Παύλου με τον Θεό και η ρηξικέλευθη αλλαγή στη ζωή του, η οποία τον μετάτρεψε από διώκτη των χριστιανών σε ένα σπουδαίο απόστολο του Χριστού, τον "Πρώτο μετά τον Ένα".

"1Στο μεταξύ ο Σαύλος συνέχιζε να έχει απειλητικές και φονικές διαθέσεις για τους μαθητές του Κυρίου· πήγε μάλιστα στον αρχιερέα 2και του ζήτησε συστατικές επιστολές για τις συναγωγές στη Δαμασκό. Ήθελε να φέρει δεμένους στην Ιερουσαλήμ όποιους θα ’βρισκε εκεί να ακολουθούν την οδό του Κυρίου, άντρες και γυναίκες. 3Καθώς πήγαινε και πλησίαζε στην Δαμασκό, ξαφνικά τον φώτισε μια αστραπή από τον ουρανό. 4Αυτός έπεσε στη γη κι άκουσε μια φωνή να του λέει: «Σαούλ, Σαούλ, γιατί με καταδιώκεις;» 5«Ποιος είσαι, Κύριε;» ρώτησε. Κι ο Κύριος του απάντησε: «Εγώ είμαι ο Ιησούς, που εσύ τον καταδιώκεις. 6Σήκω όμως και μπες στην πόλη· εκεί θα σου πούνε τι πρέπει να κάνεις». 7Οι άντρες που συνόδευαν το Σαύλο έμειναν μ’ ανοιχτό το στόμα, γιατί άκουγαν τη φωνή, δεν έβλεπαν όμως κανένα. 8Αυτός σηκώθηκε πάνω κι ενώ τα μάτια του ήταν ανοιχτά, δεν έβλεπε τίποτε. Οι συνοδοί του τότε τον έπιασαν από το χέρι και τον οδήγησαν στη Δαμασκό. 9Τρεις μέρες ήταν τυφλός. Στο διάστημα αυτό ούτε έφαγε ούτε ήπιε.

10Εκεί στη Δαμασκό ζούσε ένας μαθητής που τον έλεγαν Ανανία. Σ’ αυτόν φανερώθηκε σε όραμα ο Κύριος και του είπε: «Ανανία!» Εκείνος απάντησε: «Ορίστε, Κύριε!» 11«Σήκω», του λέει ο Κύριος, «και πήγαινε στην οδό που λέγεται Ευθεία. Εκεί, στο σπίτι του Ιούδα, ζήτησε κάποιον από την Ταρσό που λέγεται Σαύλος. Αυτή τη στιγμή προσεύχεται, 12και είδε σε όραμα κάποιον που λέγεται Ανανίας να μπαίνει και ν’ ακουμπάει πάνω του το χέρι του για να ξαναβρεί το φως του».

13Ο Ανανίας απάντησε: «Κύριε, έχω ακούσει από πολλούς πόσα δεινά έχει προκαλέσει αυτός ο άνθρωπος στους πιστούς σου στην Ιερουσαλήμ. 14Κι εδώ που ήρθε, έχει εξουσιοδότηση από τους αρχιερείς να συλλάβει όλους όσοι ομολογούν το όνομά σου». 15«Πήγαινε», του λέει ο Κύριος, «γιατί αυτόν εγώ τον διάλεξα για να τον χρησιμοποιήσω ως όργανο που θα με κάνει γνωστό στα έθνη και στους άρχοντές τους, και στον ισραηλιτικό λαό. 16Κι εγώ θα του δείξω πόσα θα πρέπει να πάθει για χάρη του ονόματός μου».

17Τότε ο Ανανίας έφυγε και πήγε σ’ εκείνο το σπίτι. Ακούμπησε τα χέρια του πάνω στο Σαούλ και του είπε: «Σαούλ, αδερφέ, ο Κύριος, ο Ιησούς, αυτός που σου φανερώθηκε στο δρόμο καθώς ερχόσουν, με έστειλε για να ξαναβρείς το φως σου και να γεμίσεις με Άγιο Πνεύμα». 18Αμέσως τότε έπεσαν από τα μάτια του κάτι σαν λέπια και ξαναβρήκε το φως του. Σηκώθηκε, βαφτίστηκε, 19και κατόπιν έφαγε και συνήλθε".

Ερωτήσεις για κατανόηση του κειμένου (κάθε ομάδα αναλαμβάνει να απαντήσει σε δύο ερωτήσεις)

-Αφού περιγράψουμε την ιστορία, ας προσπαθήσουμε να δούμε τις αλλαγές του Αποστόλου Παύλου.

-Ποια ήταν τα αισθήματα του σε όλη την πορεία της ιστορίας;

-Ποιες λέτε να ήταν οι σκέψεις του, όσο ήταν τυφλός, και όταν συνάντησε τον Ανανία;

-Μπορείτε να περιγράψετε την εσώτερη ψυχολογική διεργασία του;

-Τι σημαίνει η φράση: "τότε έπεσαν από τα μάτια του κάτι σαν λέπια και ξαναβρήκε το φως του"; Αυτή η φράση μπορεί να συνδεθεί με την αναζήτηση του εαυτού μας

-Η ιδιαίτερη αυτή συνάντηση διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στο να ανακαλύψει ο Παύλος την ταυτότητά του; Μήπως τελικά οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν τον Θεό, αλλά πολύ περισσότερο ο Θεός τους γνωρίζει;

-Έχετε ζήσει κάποιο περιστατικό που να σας οδήγησε στην αλήθεια του εαυτού σας; Αν ναι, πως αισθανθήκατε;

- Μπορείτε να ανακαλύψετε στοιχεία της ιστορίας στον ακόλουθο πίνακα του Michelangelo Merisi da Caravaggio (1600-1601) με τίτλο "Η μεταστροφή του Παύλου" Ας προσέξουμε ιδιαίτερα το πρόσωπο του Παύλου και τα χαρακτηριστικά της έκφρασής του. Έχουμε αισθανθεί κάτι παρόμοιο στη ζωή μας;

3. Η αναζήτηση του εαυτού μας. Από το κλείσιμο στον εαυτό μας στο άνοιγμα στον συνάνθρωπο. Τέσσερα κείμενα, δύο τραγούδια κι ένα ερώτημα 

Η αυτογνωσία είναι μια διαρκής διαδικασία μεταξύ οδύνων και ωδινών. Σίγουρα ξεκινάει από τον εαυτό μας και πολλές φορές προϋποθέτει το "κλείσιμο" στην ύπαρξή μας για να ξεκινήσει η αναζήτηση. Βέβαια, ο δισταγμός και ο φόβος για τη γνώση του εαυτού μας είναι κατανοητά. Το άγνωστο φοβίζει τον άνθρωπο, ακόμη και ο άγνωστος εαυτός μας. Αυτή την αλήθεια περιγράφει με τον δικό του τρόπο το τραγούδι "Που να πάμε;" του Φίλιππου Πιάτσικα από τον δίσκο "Προσοχή στο κενό" (2012).

"Μα που να πάμε; [...] 

Πιστεύουμε σε ψεύτικες φωνές που ακούγονται αλλιώς [...] 

Μα πού να πάμε που τον ορίζοντα έχουν κλείσει και χτυπάνε, πού να πάμε;

Μα πού να πάμε αφού ακόμα είμαστε εδώ και πολεμάμε, πού να πάμε;

Μα πού να πάμε οι ανθρώποι γύρω δεν αντέχουν και λυγάνε, πού να πάμε;

Μα πού να πάμε, να βρούμε αλλιώτικα φτερά για να πετάμε πού να πάμε;

(2ο δίωρο)

Ωστόσο η ταυτότητα του εαυτού μας είναι σε σχέση πάντα με τους άλλους. Δεν είναι τυχαίο που στην ελληνική γλώσσα ο άνθρωπος ονομάζεται "πρόσωπο". Η λέξη πρόσωπο (προς + όψιν) σημαίνει ουσιαστικά ότι είμαι ο απέναντί μου, είμαι ο άλλος!

Η ταυτότητά μας  είναι πάντα σε σχέση με ποιoν έχουμε απέναντί μας κι έχει άμεση αναφορά με τα γεγονότα και τα βιώματα που ζήσαμε κι εκείνα που θα έρθουν και θα ζήσουμε μαζί με την οικογένειά μας, τους φίλους και τους συμμαθητές μας. 

Στη χριστιανική θεολογική παράδοση και εμπειρία η γνώση του εαυτού μας και η αναζήτηση του Θεού είναι στενά συνδεδεμένες με το άνοιγμα προς τον συνάνθρωπό μας. Η αλήθεια αυτή φανερώνεται ποικιλότροπα στα ακόλουθα κείμενα.

Στη συνάφεια αυτή ας μελετήσουμε μερικά κείμενα σχετικά με το θέμα μας.

ΟΜΑΔΑ Α΄: Ι. «Η αληθινή γνώση του εαυτού μας και η ειλικρίνεια έναντί του θα μας πείσει ότι βασικά έχουμε μια σχεδόν ακατανίκητη τάση να αναζητούμε φανερά ή όχι, συνειδητά ή όχι, τον ίδιο τον εαυτό μας διαμέσου της αγάπης προς τους άλλους. Μπορεί να αναζητούμε την δική μας συναισθηματική ευφορία και μια συγκινησιακή έκσταση, μια ευχαρίστηση προσωπική μόνο μέσω της αγάπης, πράγμα που άλλοι θα επεδίωκαν με άλλα μέσα.

Και το ερώτημα είναι: κάνουμε τα έργα της αγάπης και γενικά αγαπούμε, για να ικανοποιούμε τον εαυτό μας με το ευάρεστο συναίσθημα, που αυτή δημιουργεί, και αυτό θέλουμε μόνο και όχι την χαρά και την ευτυχία του άλλου;

[…] Η αυτοεξέταση θα μας πληροφορήσει για την ύπαρξη των αρνητικών στοιχείων της παλαιότητάς μας, όπως είναι η εγωιστικότητα και η αυτοφιλία ή φιλαυτία. Και γι’ αυτό έχουμε ανάγκη θείου φωτισμού, που μας αποκαλύπτει καθαρά το εσωτερικό μας».

Βίττης,  Ευσ., αρχιμ. (2012). Εμείς και η Αγάπη μας. Θεσσαλονίκη: Ορθόδοξος Κυψέλη.

Ερωτήσεις επεξεργασίας

-Η αυτογνωσία με τι συνδέεται στο παραπάνω κείμενο; Ποιος είναι ο συνδετικός κρίκος;

-Σε τι βοηθάει η αυτοεξέταση ή αλλιώς αυτογνωσία;

-Να σχολιάσετε την ακόλουθη φράση: «Και γι’ αυτό έχουμε ανάγκη θείου φωτισμού, που μας αποκαλύπτει καθαρά το εσωτερικό μας».

* * *

ΟΜΑΔΑ Β΄: ΙΙ. «Πρώτα απ’ όλα χρειάζεται το «γνώθι σαυτόν». Δηλαδή να γνωρίσεις τον εαυτό σου, ποιος είσαι. Ποιος είσαι στ’ αλήθεια, όχι ποιος νομίζεις εσύ ότι είσαι! Με την γνώση αυτή γίνεσαι ο σοφότερος των ανθρώπων. Με τέτοια επίγνωση έρχεσαι σε ταπείνωση και παίρνεις χάρη από τον Κύριο. […] Ο φοβούμενος να γνωρίσει τον εαυτό του, αυτός βρίσκεται μακριά από την γνώση. Άλλο τίποτε δεν αγαπά, παρά να βλέπει μόνο λάθη στους άλλους και να τους κρίνει. Αυτός δεν βλέπει στους άλλους χαρίσματα, αλλά μόνον ελαττώματα –δεν βλέπει στον εαυτό του ελαττώματα, παρά μόνο χαρίσματα. Και αυτό είναι το χαρακτηριστικό ελάττωμα των ανθρώπων του καιρού μας που δεν αναγνωρίζουμε ο ένας το χάρισμα του άλλου».

Γέροντας Ιωσήφ ο Ησυχαστής (2011). Έκφρασις Μοναχικής εμπειρίας.

Άγιο Όρος: Εκδόσεις Ι.Μ. Φιλοθέου.

Ερωτήσεις επεξεργασίας

-Ποια είναι τα στοιχεία της αληθινής και ειλικρινούς αυτογνωσίας;

-Που οδηγεί η αληθινή αυτογνωσία;

-Τι χαρακτηρίζει τους ανθρώπους που αποφεύγουν την αυτογνωσία; Γιατί είναι το «χαρακτηριστικό ελάττωμα» των ανθρώπων της εποχής μας; Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με την άποψη του συγγραφέα και γιατί;

* * *

ΟΜΑΔΑ Γ΄: ΙΙΙ. «Γνώρισε τον εαυτό σου πριν από όλα, διότι τίποτα δεν είναι δυσκολότερο από αυτό, τίποτα επιπονότερο, τίποτα κοπιαστικότερο. Όταν όμως γνωρίσεις τον εαυτό σου, τότε θα μπορέσεις να γνωρίσεις και τον Θεό και να εξετάσεις με τον λογισμό τα κτίσματα, όπως ταιριάζει». 

Όσιος Νείλος ο Ασκητής

IV. «Ο μόνος τρόπος να γνωρίσουμε τον θεό, ή μάλλον να μας γνωρίσει είναι να ενσωματωθούμε στο πρόσωπο του Χριστού … Γνώση αποχτούμε όταν μας αγαπούν και αγαπάμε» Κατσιάρας, Α. & Βαμβουνάκη, Μ. (⁴2008). Όταν ο Θεός πεθαίνει. Μία συζήτηση. Αθήνα: Αρμός, σσ. 150, 127.

Ερωτήσεις επεξεργασίας

-Γιατί είναι δύσκολη η πορεία της αυτογνωσίας;

-Γιατί η γνώση του Θεού περνά από την αυτογνωσία;

- Ποια είναι η αληθινή γνώση σύμφωνα με το 2^ο κείμενο;

* * *

ΟΜΑΔΑ Δ΄: V. «Η ουσία της αμαρτίας είναι ο φόβος του Άλλου, πράγμα που αποτελεί μέρος της απόρριψης του Θεού […] Από τότε που ο Υιός του Θεού, κινήθηκε για να συναντήσει το άλλο, τη δημιουργία του — αδειάζοντας τον εαυτό του δια μέσου της κένωσης της ενσάρκωσης — ο κενωτικός τρόπος είναι ο μόνος που αρμόζει στον Χριστιανό στον κοινωνία του με τον άλλο, είτε αυτός είναι ο Θεός είτε ο γείτονας». (Ζηζιούλας, Ι., Μητρ. Περγάμου (2000). Κοινωνία και ετερότητα. Σύναξη, τ.76, σσ. 5-15).

VI. «Αυτός που γνωρίζει τον εαυτό του, έλαβε τη γνώση των πάντων. Διότι το να γνωρίζει κανείς τον εαυτό του, είναι η ολοκλήρωση της γνώσης των πάντων».

Λεξιλόγιο:

Ενσάρκωση: ο Θεός έγινε άνθρωπος, έλαβε σάρκα και ψυχή

Κένωση: άδειασμα του εαυτού, ύψιστη ταπείνωση

Ερωτήσεις επεξεργασίας

-Σύμφωνα με το 1^ο κείμενο με ποιον τρόπο ο Χριστός συνάντησε τους ανθρώπους;

-Σύμφωνα με το 1^ο κείμενο ποιο είναι το παράδειγμα που απαιτείται να ακολουθήσουν οι άνθρωποι;

-Να σχολιάσετε την ακόλουθη φράση: «το να γνωρίζει κανείς τον εαυτό του, είναι η ολοκλήρωση της γνώσης των πάντων».

Κι ένα ερώτημα. Οι μοναχοί αναζητούν τον εαυτό τους και τον Θεό για να ανοιχτούν έπειτα στον συνάνθρωπό τους. Ποια είναι η άποψή σας;

***

Η αναζήτηση του εαυτού μας συμπορεύεται με την αναζήτηση και τη συμφιλίωση με τον Θεό. Μερικές φορές όταν αισθανόμαστε εντελώς χαμένοι και γκρεμίζουμε το αυτο-είδωλό μας (τον εγωισμό και την ατομική αυτάρκεια), τότε συναντάμε τον Θεό. Μήπως κάτι τέτοιο περιγράφει το επόμενο τραγούδι από τον Στιχοπλόκο με τίτλο "Θεέ μου, χάθηκα";

***

 4. Για έναν τελικό προβληματισμό

Ι. Ετοιμάζοντας τις παραπάνω ιδέες για την πορεία μαθησης σχετικά με το θέμα της αυτογνωσίας, θυμήθηκα ένα τραγούδι που θεωρώ ότι μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε στο θέμα μας. Η γνώση του εαυτού μας είναι σκληρή και περιλαμβάνει το τσάκισμα της υποκρισίας μας. Χρειάζεται να φανερώσουμε στους άλλους τη μάσκα που κρύβουμε κάτω από τη μάσκα που φοράμε, ώστε να επικοινωνήσουμε πραγματικά. Αυτή την αλήθεια διηγείται με ποιητικό τρόπο το τραγούδι "Η μάσκα που κρύβεις" από το συγκρότημα Τρύπες (δίσκος:  "Εννιά πληρωμένα τραγούδια").

ΙΙ. Ας προσπαθήσουμε να ανακεφαλαιώσουμε συζητώντας και ανταλλάσσοντας επιχειρήματα.

Οι δύο πρώτες ομάδες ας ασχοληθούν με τον παρακάτω στίχο του Σαίξπηρ από το θεατρικό του έργο "Άμλετ".

"Μα, όταν κανείς γνωρίζει καλά έναν άλλον, είναι σα να γνωρίζει τον εαυτό του"

Οι άλλες δύο ομάδες ας ασχοληθούν με τα παρακάτω λόγια του Αββά Απολλού:

«Είδες τον αδελφό σου, είδες τον Θεό σου». Αββάς Απολλώς, Γεροντικόν.

Με λίγα λόγια

-Η αυτογνωσία είναι μια διαρκής πορεία αναζήτησης του εαυτού μας. Για την επίτευξή της απαιτούνται η λογική και όλες οι αισθήσεις του ανθρώπου. 

-Στην ελληνική γλώσσα η λέξη "πρόσωπο" (προς + όψιν) σημαίνει "είμαι ο απέναντί μου".

-Επομένως, η γνώση του εαυτού μας είναι πάντα σε σχέση με τους άλλους, τους συνανθρώπους μας. Συνδέεται με τα κοινά βιώματα και τις σχέσεις που συνάπτουμε. Στη συνάντηση με τον άλλον ανακαλύπτουμε ποιος είναι πραγματικά ο εαυτός μας. Μόνο έτσι ο άνθρωπος μπορεί να περπατήσει και να ανακαλύψει πέρα από τις ψευδαισθήσεις το αληθινό νόημα της ζωής του. 

-Η γνώση της ταυτότητά μας αναφέρεται οπωσδήποτε και στην αναζήτηση του Θεού και την εύρεση Του. Η επικοινωνία του ανθρώπου με τον Θεό τον βοηθά να δει με πιο καθαρά μάτια το ποιος πραγματικά είναι και ποιος είναι ο στόχος της ζωής του. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι πολλοί χριστιανοί πατέρες και θεολόγοι στα κείμενα τους αναφέρονται στο πόσο σημαντική είναι η γνώση του εαυτού μας για την επικοινωνία και τη συνάντηση με τον Θεό και τον συνάνθρωπο.

-Τελικά γνωρίζω τον εαυτό μου σημαίνει συναντώ τον άλλο πραγματικά. Ή αλλιώς "υπάρχω μόνο όταν συνυπάρχω".