1.3 Επικοινωνία - Α΄ Λυκείου

"Αδιάκοπα να προσεύχεστε." 

(Θεσ. Α΄ 5, 17)

Νικολάου Γ. Τσιρέβελου, Δρ. Θεολογίας

Εισαγωγή
Στις τελευταίες συναντήσεις μας ασχοληθήκαμε με το θέμα της αυτογνωσίας. Η μικρή έρευνά μας κατέληξε στη διαπίστωση ότι η στέρεη και βαθειά γνώση του εαυτού μας μας βοηθάει στην έξοδο από τον εγωκεντρισμό και στη συνάντηση με τον άλλον, τον Θεό, τον συνάνθρωπο, κι όπως υποστήριξαν με επιχειρήματα πολλοί μαθητές, τη φύση.

Όμως, το άνοιγμα προς τον Ά-άλλον δεν απαιτεί μόνο τη γνώση του εαυτού μας ή ακόμη την καλή μας διάθεση και τους ευγενικούς μας σκοπούς. Χρειάζεται η συνάντηση και η ουσιαστική γνωριμία με τον άλλον, η ανταλλαγή πληροφοριών, ο διάλογος και η σύναψη σχέσεων.

Με ποιο τρόπο όμως μπορεί να γίνει η συνάντηση με τον άλλον;

Από τις όμορφες προτάσεις κρατάω τη λέξη "επικοινωνία".

1. Η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων


Τι σημαίνει αυτή η λέξη;

Ποια είναι τα συνθετικά της;

Ποια είναι η αντίθετή της λέξη;

Ας δούμε τις παρακάτω εικόνες κι ας προσπαθήσουμε να καταλάβουμε ποιο είδος επικοινωνίας κρύβεται πίσω από κάθε φωτογραφία και ποιο είναι το μήνυμά της, δίνοντας τίτλους.

"Τεχνολογία: Ευλογία ή Κατάρα;", Γιώργος Ε. Α1

"Κολασμένος Παράδεισος" Αντωνία Τσ. Α7

"Παράκληση" Στέλιος Ανδρ. Α7

Όπως είπατε και στην τάξη, είδαμε πολλές -πάρα πολλές- φωτογραφίες. Νομίζω όμως ότι κατανοήσαμε τα είδη της επικοινωνίας, καθώς και της μορφές παραμόρφωσής της, όπως για παράδειγμα είναι η ειδωλοποιήση των τεχνολογικών μέσων επικοινωνίας τα τελευταία έτη.

Αν και πολλές φορές είμαστε διαρκώς σε μια on line (απευθείας) επικοινωνία, ωστόσο κοινωνούμε;

Ποιοι θεωρείτε είναι οι παράγοντες που καθιστούν αληθινή μια επικοινωνία μεταξύ δύο προσώπων;

2. Το σχήμα της ανθρώπινης επικοινωνίας
Στο σημείο αυτό να υπενθυμίσω ότι η επι-κοινωνία αναφέρεται στη μετάδοση ενός μηνύματος με απώτερο σκοπό τη σύναψη της κοινωνίας.

Ας δούμε ποιοι είναι οι παράγοντες που καθιστούν ικανή μια επικοινωνία (σχήμα επικοινωνίας). Ειδικότερα, για να επιτευχθεί η επικοινωνία απαιτείται: ένας πομπός (που στέλνει ένα μήνυμα), το μήνυμα (θέσεις, απόψεις, γνώσεις), ο αγωγός (που μεταφέρεται το μήνυμα), ο κώδικας (γλώσσα) κι ένας τουλάχιστον αποδέκτης ή δέκτης που θα το παραλάβει.

Αγωγοί επικοινωνίας υπάρχουν πολλοί, π.χ. η επικοινωνία μέσω του προφορικού και του γραπτού λόγου, μέσω των κινήσεων των χεριών ή του σώματος, μέσω της τεχνολογίας κλπ. 

Επίσης, υπάρχουν και πολλοί κώδικες επικοινωνίας, όπως είναι η ελληνική ή αγγλική γλώσσα [1].

3. Οι προϋποθέσεις της επικοινωνίας

Η πραγματική κοινωνία και συνάντηση με τον άλλον εξαρτάται κι από την αγαθή, ειλικρινή, ανυπόκριτη κι έντιμη διάθεση, τον αλληλοσεβασμό, τα φιλικά συναισθήματα, το άνοιγμα στον άλλον κι οπωσδήποτε την ακρόαση των λόγων του άλλου. 

Βέβαια, και η σιωπή μπορεί να αποτελέσει έναν ιδιαίτερο τρόπο επικοινωνίας.

Ας ακούσουμε το παρακάτω τραγούδι του Νίκου Πορτοκάλογλου το οποίο είναι σχετικό με το θέμα μας, την επικοινωνία.
Πριν το ακούσουμε, ας διαβάσουμε τι λέει ο ίδιος ο τραγουδοποιός γι' αυτή του τη δημιουργία.

"Σε ένα κόσμο που η επικοινωνία εξαντλείται σε παράλληλους μονόλογους και όλοι οχυρώνονται μέσα στις απόλυτες βεβαιότητες τους, τι πιο επαναστατικό, τι πιο ερωτικό από μια ερώτηση;
Ένα ερώτικο τραγούδι λοιπόν αφοερωμένο σ' αυτούς τους λίγους που ξέρουν να ακούνε... Σ' αυτούς που ξέρουν να ρωτάνε. Τους ερωτικούς!". 

-Τι μπορεί να δηλώνει αυτό το τραγούδι για την επικοινωνία;

-Ποια είναι η σχέση της επικοινωνίας με την αυτογνωσία;

-Πως η επικοινωνία μπορεί να γίνει κοινωνία ουσιαστικών σχέσεων; Ποιες είναι οι προϋποθέσεις;

4. Η προσευχή: μια μορφή επικοινωνίας

Όταν αναζητούσαμε τίτλο στις φωτογραφίες στην αρχή του μαθήματος αναφέρατε ότι ο άνθρωπος επικοινωνεί με τον Θεό μέσω της προσευχής και των Μυστηρίων της Εκκλησίας. Εδώ να προσθέσω μόνο ότι τα Μυστήρια της Εκκλησίας είναι για τουςς Ορθοδόξους "τα παράθυρα όπου μπαίνει η χάρις του Θεού στον κόσμο", σύμφωνα με τον άγιο Νικόλαο Καβάσιλα [2].

Καθώς γράφω αυτά τα κείμενα, σκέφτομαι αν οι παραπάνω στίχοι του Νίκου Πορτοκάλογλου θα μπορούσαν να αποδοθούν στον Θεό που "μιλά" στην καρδιά ενός ανθρώπου...

Τι λέτε;;;

5. Η προσευχή ως επικοινωνία μέσα από τα κείμενα της Χριστιανικής Εκκλησίας

Ι. "Κυριακή προσευχή (Μτθ. 6, 9-13). Οι μαθητές ζητήσαν από τον Κύριο να τους διδάξει πως να προσεύχοντα. Εκείνος τους είπε την ακόλουθη προσευχή (κοινό σε όλες τις ομάδες):

"Πατέρα μας, που βρίσκεσαι
στους ουρανούς,
κάνε να σε δοξάσουν όλοι ως Θεό,
να έρτθει η βασιλεία σου,
να γίνει το θέλημά σου
και από τους ανθρώπους,
όπως γίνεται από τις ουράνιες δυνάμεις.
Δώσε μας σήμερα τον απαραίτητο για τη ζωή μας άρτο.
Και χάρισέ μας τα χρέη των αμαρτιών μας,
όπως κι εμείς χαρίζουμε στους δικούς μας οφειλέτες.
Και μη μας αφήσεις να πέσουμε σε πειρασμό,
αλλά γλύτωσέ μας από τον πονηρό.
Γιατί σ' εσένα ανήκει παντοτινά η βασιλεία, η δύναμη και η δόξα".

Ερωτήσεις επεξεργασίας από την ολομέλεια της τάξης:
-Γνωρίζετε αυτή την προσευχή;
-Γιατί ονομάζεται "Κυριακή";
-Ποια είναι η δομή της και ποιο το περιεχόμενο κάθε μέρους;
-Τι ζητά ο άνθρωπος για τον εαυτό του;
-Το περιεχόμενο αυτής της προσευχής μας αφορά σήμερα;

Ας προβληματιστούμε περισσότερο .... με διάφορα κείμενα.

Ας δούμε πολύ σύντομα πως αποτυπώνεται η επικοινωνία του ανθρώπου με τον Θεό στους Ψαλμούς του Δαβίδ.

Α΄ ΟΜΑΔΑ: Ψαλμός 61ος

Ερωτήσεις επεξεργασίας:

-Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της επικοινωνίας του ποιητή με τον Θεό σε αυτόν τον Ψαλμό;

-Να περιγράψετε τη σχέση του ποιητή με τον Θεό; Ποιες εικόνες χρησιμοποιεί για να εκφράσει αυτή τη σχέση;

-Τι ζητάει ο ποιητής;

-Τι είναι "τάμα";

Κι εναλλακτικά για όσους θέλουν να ακούσουν τον Ψαλμό μελοποιημένο με κιθάρες.

***

Β΄ ΟΜΑΔΑ: Αγίου Παϊσίου Αγιορείτη, περί   
του θείου έρωτα

(Γέροντος Παϊσίου Αγιορείτου Λόγοι, τ. Ε' (Πάθη και 
αρετές).Θεσσαλονίκη: Ιερόν Ησυχαστήριον Μοναζουσών «Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος», 
σ. 106, 107
(Πηγή: https://app.box.com/s/vi5x7d8pcertnk5lmd6r5b4zssbmk7i0, 

Ερωτήσεις επεξεργασίας:

-Να περιγράψεις τα χαρακτηριστικά του
θείου έρωτα.

-Ο θείος έρωτας έχει σχέση με τον ανθρώπινο έρωτα;

-Ποιο είναι το χαρακτηριστικό της επικοινωνίας του ανθρώπου με τον Θεό;

Γ΄ΟΜΑΔΑ: Η προσευχή των πατέρων της Όπτινα

Ερωτήσεις επεξεργασίας:

-Σε ποιους τομείς της καθημερινότητας ζητάει ο άνθρωπος
στην παραπάνω προσευχή τη βοήθεια του Θεού;

-Η προσευχή αυτή αναφέρεται μόνο στη ζωή των μοναχών;
Να αιτιολογήσεις την απάντησή σου.

-Η προσευχή αυτή αναφέρεται σε ατομικές επιθυμίες ή αποτελεί ένα
άνοιγμα προς τον συνάνθρωπο και γιατί;

     Δ΄ ΟΜΑΔΑ:     Αγίου  Ιωάννη του Σταυρού, Ποίημα
         Πηγή: http://paterikakeime.blogspot.gr/

    Ερωτήσεις επεξεργασίας;
  -Ποια είναι τα στάδια συνάντησης του ανθρώπου με τον Θεό; Να τα αναφέρεις επιγραμματικά.
    -Πως πρέπει να προσεύχεται ο άνθρωπος;
   -Να σχολιάσετε τη φράση: "Γιά νά εἶναι ἡ ψυχή σου ταπεινή/ πρέπει νά ζεῖ τήν θεϊκή ἁπλότητα/ χωρίς νά ἔχεις πνευματική λαιμαργία/ διότι ὁ διάβολος φέρει τό συναίσθημα τῆς αὐταρέσκειας.".

Τελικά, μήπως η προσευχή είναι συνεχής και μια κατάσταση καρδιακή, όπου ο άνθρωπος ζητάει από τον Θεό (που έχει το κλειδί, όπως λέει το παρακάτω τραγούδι) να του δώσει απαντήσεις στα διάφορα "γιατί" της ζωής του; Και για να παραφράσω τον ποιητή: Μπορούμε με ένα τραγούδι-προσευχή να κάνουμε δική μας, τη μικρή ζωή μας;

Αλκίνοου Ιωαννίδη, "Παράκληση"

     Για όσους/όσες μαθητές/τριες θέλουν μπορούν να ακούσουν και το ακόλουθο τραγούδι του Νίκου Πορτοκάλογλου (το οποίο δεν προλάβαμε να ερευήσουμε στην τάξη). Η δίψα των ανθρώπων για επικοινωνία με τον Θεό και τον συνάνθρωπο μπορεί να συσχετισθεί με τους στίχους του τραγουδιού "Δίψα" του Νίκου Πορτοκάλογλου;

6. Η προσευχή στις άλλες θρησκείες και τις Χριστιανικές Εκκλησίες-Ομολογίες

Στον θρησκευτικό κόσμο η επικοινωνία των ανθρώπων με τον Θεό γίνεται είτε απευθείας μέσω της προσευχής είτε μέσω ανθρώπων, οι οποίοι ονομάζονται σαμάνοι, πνευματολήπτες και ιεροδιάμεσοι.

Εύλογα λοιπόν τέθηκε από πολλούς/ές μαθητές/τριες το ερώτημά αν η επίσκεψη στους ιεροδιάμεσους είναι το ίδιο με την προσευχή που κάνουμε στην Εκκλησία με τους ιερείς. Μετά από συζήτηση, καταλήξαμε στη διαπίστωση ότι η επικοινωνία με τον Θεό αποβλέπει στη σωτηρία όλη της κοινότητας, ακόμη κι αν δεν το ξέρει αυτός που προσεύχεται, ενώ η επίσκεψη στους σαμάνους/πνευματολήπτες αποσκοπεί συνήθως στην εξυπηρέτηση του ατομικού συμφέροντος.

Μέσα από εικόνες και φωτογραφίες ας παρακολουθήσουμε ενδεικτικά τον τρόπο προσευχής σε διάφορες ζωντανές θρησκείες του κόσμου.

Η τιμή της θεότητας

Προσευχή μοναχών στη Ταϊλάνδη

Τζαμί - Μιχράαμπ

Προσευχή γκέϊσας

Τέλεση θείας Ευχαριστίας 

Προσευχή στο Δυτικό Τείχος - Ιεροσόλυμα

Μπορούμε να ανακαλύψουμε σε ποια θρησκεία ανήκουν οι άνθρωποι που προσεύχονται στις παρακάτω φωτογραφίες;

7. Ολοκληρώνοντας τον προβληματισμό μας. Η επικοινωνία με τον Θεό και η κοινωνία με τον πλησίον.

-Οι δύο ή τρεις ομάδες συζητούν και παρουσιάζουν πως μπορούν να γνωρίσουν και να βελτιώσουν την επικοινωνία με τον Θεό.

-Οι άλλες δύο ή τρεις ομάδες γράφουν σε ένα χαρτί έναν διπλό πεντάλογο. Η μία στήλη  αναφέρεται στο τι χρειάζεται να κάνουν για να βελτιώσουν τη σχέση τους με τους ανθρώπους γύρω τους κι η άλλη με τον Θεο.

Με λίγα λόγια

Η επικοινωνία είναι η μετάδοση ενός μηνύματος και συντελείται με διάφορους τρόπους. Με την επικοινωνία ο άνθρωπος επιτυγχάνει να δημιουργεί και να προάγει τον πολιτισμό. Η σύναψη σχέσεων και η συγκρότηση κοινωνιών σχετίζεται με τη μετάδοση, διάδοση και ανταλλαγή μηνυμάτων που κομίζουν γνώσεις, πληροφορίες, εντυπώσεις, συναισθήματα, εμπειρίες, ήθη, έθιμα κλπ.

Στον θρησκευτικό κόσμο η επικοινωνία με τον Θεό γίνεται μέσω της προσευχής και των διάφορων τελετών, π.χ εξιλασμού ή καθαρμού, διαβατήριων κλπ.

Σε πολλές θρησκείες, π.χ. αφρικανικά θρησκεύματα υπάρχουν οι σαμάνοι (ιεροδιάμεσοι ή πνευματολήπτες) οι οποίοι επικοινωνούν με τα πνεύματα ή τους θεούς.

Στη Χριστιανική Εκκλησία η επικοινωνία πραγματώνεται με την προσευχή και τη μετοχή των πιστών στα Μυστήρια, δηλαδή στους δρόμους που οδηγούν στη χάρη του Θεού.
Τα μέρη της προσευχής στον Χριστιανισμό είναι τρία: α) δοξολογία του Θεού, β) αιτήματα και γ) ευχαριστία.
Η επικοινωνία των χριστιανών τον Θεό αποσκοπεί στο φωτισμό και τη σωτηρία όλων των ανθρώπων και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να έχει ατομικά κίνητρα.

Ο Θεός επικοινωνεί - "μιλά" στην καρδιά των ανθρώπων. Επίσης, πολλές φορές στην ιστορία της Εκκλησίας ο Θεός αποστέλλει τα μηνύματά του με ανθρώπους, οι οποίοι είχαν "γεγυμνασμένα τα αισθητήρια" (Εβρ. 5, 14), π.χ. προφήτες, άγιοι.
Τα μηνύματα αυτά έχουν ως αποδέκτες όλη την κοινότητα και αποσκοπούν να την οδηγήσουν πέρα από το κακό και το θάνατο. Έτσι η επικοινωνία των χριστιανών με τον Θεό και τους συνανθρώπους τους, ανεξαρτήτως φυλής, έθνους, φύλου, κοινωνικής τάξης, θρησκείας, διαμορφώνει το ήθος της Εκκλησίας που πορεύεται στους αιώνες.



Βιβλιογραφία:

[1] Ακανθοπούλου Καλλιρόης, Η επι-κοινωνία του Χριστού με τους ανθρώπους της; εποχής Του - Σύγχρονη χριστιανοπαιδαγωγική θεώρηση, διδακτορική διατριβή υποβλειθήσα στο Τμήμα Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 1999, σελ. 31-41.

Κούκουρα Δήμητρας,  Μεθοδολογική προσέγγιση Ομιλητικών κειμένων (Λόγοι επισκόπων), εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 12 κ.ε.

Τσιρέβελου Νικολάου, Τα ιεραποστολικά περιοδικά και η αποτύπωση της Ορθόδοξης μαρτυρίας. Επικοινωνιακή προσέγγιση, διδακτορική διατριβή υποβλειθήσα στο Τμήμα Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 2013, σελ. 16 κ.ε..

[2] Αγίου Νικολάου Καβάσιλα, Περί της εν Χριστώ ζωής, PG 150, 504BC.